Atatürk'ün Trakya Gezisi- Aralik 1930
23 Aralik 2005  
Yalçin BAYER  ybayer@hurriyet.com.tr
Yobazlar Serbest Firka’dan güç buldu

MEVSIM kisti, dondurucu bir gündü. Tarih; 21 Aralik 1930, günlerden cumartesi.

Mustafa Kemal, Trakya illerine ‘Beyaz trenle’ geziye çikiyor. Kirklareli il sinirinda girdiginde ilk olarak dört yil önce Almanlar tarafindan yapilan Cumhuriyet’in ilk dört fabrikasindan biri olan Alpullu Seker Fabrikasi’nda incelemelerde bulunuyor. Daha sonra 15.30’da Kirklareli Gari’na geliyor ve ‘muazzam’ bir kalabalik tarafindan karsilaniyor. Kendisini görmek için gelenler ‘Yasa varol, büyük halaskar’ diye sevinç gösterilerinde bulunuyorlar.

Gazi’nin beraberindeki kalabalik heyet üyeleri arasinda Içisleri Bakani Sükrü Kaya, Halk Firkasi (Halk Partisi) Genel Sekreteri Recep Peker, Ali Çetinkaya, Ali Kiliç, Tevfik Rüstü Aras, Afet Inan, Rusen Esref, Hasan Riza Koyak, Fahrettin Altay gibi isimler dikkat çekiyor.

Kirklareli’ndeki ziyaretin ayrintisina girmeden, Gazi’nin Belediye Baskani Sevket Dingiloglu ve meclis üyeleriyle yaptigi görüsmenin özünü bilmek gerekiyor.

Mustafa Kemal, kendilerine belediye seçimleri ve ilgili sorular yöneltiyor ve aldigi cevaplar üzerine kendileriyle tartisiyor.

Bunu neden yapiyor?

1929 yilinda dünyadaki ekonomik kriz genç Türkiye Cumhuriyeti’ni de olumsuz yönden etkiliyor.

HALK FIRKASI DENEMESI

Çok partili demokrasiye geçmek amaciyla yakin arkadasi Fethi Okyar’a ‘Serbest Cumhuriyet Firkasi’ni kurduruyor. Parti bir anda gerici unsurlarin yuvalandigi bir örgüt haline geliyor.

Agustos 1930’da kurulan parti, beklenmedik sekilde üç ay içinde büyük gelisme gösteriyor. Kasim ayinda 502 yerdeki belediye seçimlerinden, Serbest Firka’nin ancak örgütlenebildigi 37 yerdeki tüm seçimleri kazaniyor. Trakya bölgesinde de 10’a yakin belediyeyi ‘Cumhuriyet Halk Firkasi’ (CHP) adaylari kaybediyor.

Basarisizlikla sonuçlanan deneme üzerine Halk Firkasi 17 Kasim’da kapatiliyor.

Bu ‘kalkisma’ veya ‘kipirdanma’ neden olmustu?

Mustafa Kemal, bu beklenmedik gelismenin nedenlerini yerinde ögrenmek ve halkin nabzini ölçmek üzere bu geziye çikiyor.

YANLISI BILDIRIN

Kirklareli’nde iki gün süreyle köy temsilcilerinden esnafa kadar herkes özgürce konusuyor. Sikayet dilekçeleri veriliyor. Bir köylü, nüfus dairesinde köylüye güçlükler çikartildigini, bazi dairelerde yolsuzluklar oldugunu, rüsvet alindigini söylüyorlar. Bu iddia üzerine Mustafa Kemal kiziyor ve üzüldügünü belirterek‘... böyle memurlar varsa, isim tasrih ederek simdi yanimdaki müfettislere bildirin. Unutmayin ki, devlet örgütünün çok iyi islemesi için halka düsen bazi ödevler vardir. Eski devirden kalma zihniyeti yasatan adamlar bulunabilir. Böylelerini tespit etmekte siz bize yardimci olun. Fakat iddialarda delil ve isim bulunmasi sarttir.’ diyor.

HALKIN TEPKISI NEDEN

Bu arada Serbest Firka hakkinda açiklamalar yapiyor ve süren devrimleri anlatiyor. Sikintilar konusunda beraberindekilere çözüm için talimatlar veriyor Atatürk...

Sonuçta ‘Serbest Firka’nin basarisinin rejim karsiti degil, hükümetin ve yerel idarecilerin basarisiz icraatlarina dönük demokratik bir muhalefet hareketi oldugunu görüyor.

Kirklareli’nin, Yunan isgali sirasinda Yunan Krali Konstantin’in 1921’de kaldigi Rumlara ait güzel binada agirlanmayi kabul etmeyerek, geceyi trende geçirmesi dikkat çekiyor.

Ertesi gün ‘Gazi Pasa çok yasa’ alkislariyla ugurlanan Mustafa Kemal ‘Her sinif halkin samimi ve açik konusmasinin kendisinde unutulmayacak intibalar biraktigini’ söylüyor.

VE MENEMEN HABERI

Kirkareli’den otomobille Edirne’ye geçen Atatürk, Selimiye ve Üç Serefli camilerini ziyaret ediyor; imamla bazi ayetler üzerine sohbet ediyor, Müslümanlik’ta ‘Arafat’ta kavuk çikartmanin’ olup olmadigini soruyor. Selimiye’yi insa eden Mimar Sinan hakkinda bilgiler veriyor ve hasarli durumdaki camilerin tamiri için kesif çikartilarak üç gün içinde kendisine verilmesini istiyor. (Kisa bir süre sonra bütün camiler onarilir ve bir sonra Edirne’ye geldiginde bunlari yerinde görür.) Ertesi gün (23 Aralik) Türk Ocagi’nda konusmaya hazirlanirken, kendisine sifre müdürü Suat Bey, Basbakan Ismet Inönü’den bir telgrafi okuyor:

‘Menemen’de irtica ayaklanmasi oldu!’

Basbakan Inönü, Içisleri Bakani Kaya ve Genelkurmay Baskani Maresal Fevzi Çakmak’i Ankara’dan Istanbul’a çagiriyor. Edirne’de, temaslarini tamamladiktan sonra 25 Aralik sabahi Babaeski’den trenle Istanbul’a dönüyor ve Dolmabahçe Sarayi’nda kabinesiyle sabaha kadar süren bir toplanti yapiyor. Ordu Müfettisi Fahrettin Altay da Menemen’e yolcu ediliyor.

Mustafa Kemal çok üzülüyor ve agzindan su sözcükler çikiyor:

‘Menemen’i yikin, ortasina kara bir tas dikin!’

Atatürk’ün Gençlige Hitabesi de bir amentüdür

‘KIRKLARELI Hareketi Dernegi’ geçen sali günü Atatürk’ün Kirklareli’ne gelisinin 75. yildönümü dolayisiyla bir panel düzenledi. Genç Cumhuriyet’in heyecanli ve sancili çagdaslasma sürecinde yasananlar, bizim yönettigimiz panelde ‘Atatürk Kirklareli’nde’ ve ‘Kurtulus Savasi’nda Trakya’ adli kitaplari bulunan arastirmaci-yazar Nazif Karaçam ve Marmara Üniversitesi ögretim üyeleri Prof. Hüseyin Salman ve Prof. Özcan Mert tarafindan çarpici bir sekilde ortaya konuldu. Karaçam, ‘Bugün Türkiye’de irtica hareketleri nasil sag partilerin yarattigi bir tehlike ise 1930’daki Menemen olayi da Serbest Firka’nin bir ürünüdür’ dedi. Prof. Salman, 1930’larda Türkiye’nin yasadigi ekonomik, sosyal ve siyasi tabloyu çarpici verilerle ortaya koydu. Prof. Mert de ‘Islam’in amentüsü gibi Atatürk’ün Gençlige Hitabesi’nin de bir amentü oldugunu’ vurguladi.

Hars nedir

‘Osmanli siyaseti gayri mütecanis (farkli) unsurlardan ve maddelerden meydana gelmisti. Bunlardan bir halita (karma) yapmak mümkün olmadigi için, Osmanli siyaseti yerine yeni bir siyaset çikti. O siyaset ulusal siyasettir. Türkçülük siyaseti idi. Bilindigi üzere her ulusun kendine özgü bir özelligi vardir. Hars (kültür) bu özellik ve bu karekter ile ifade edilir. Bence de en bilimsel olani harsla uygarligi birlestirmektir.’

(Atatürk’ün Kirklareli Türk Ocagi’ndaki konusmasindan...)