17 Aralik 2006  

Özdemir INCE
oince@hurriyet.com.tr

Türkik diller konusan halklar


ORTA Asya merkez olmak üzere batida Balkanlar’dan doguda Mançurya’ya, kuzeyde Sibirya’nin Kuzey Buz Denizi kiyilarindan güneyde Himalayalar’a kadar yayilan bir cografyada 250 milyondan fazla insanin konustugu 60 adet dile Altay ailesi deniliyor. Bu aile üç gruba ayriliyor: Türk, Mogol ve Tunguz.

Gene ayni cografyada Türki (Türkik, Turkic) grubuna giren 30 dil var.

Amacim Türki diller üzerine yazmak degil. Bir özel kitaptan söz edecegim için bu kitabin üzerine oturdugu ve kapsadigi dünya hakkinda biraz bilgi vermek istedim. Bir zamanlar Türk solunun, tabu saydigi için, irkçilara ve milliyetçilere terk ettigi dünya.

* * *

30x25 cm boyutlu, 496 sayfali bir anit-kitap. Dili Ingilizce.

Kitabin adi: The Turkic Speaking Peoples - 2,000 Years of Art and Culture from inner Asia to the Balkans (Türki Diller Konusan Halklar - Orta Asya’dan Balkanlara 2.000 yillik Sanat ve Kültür).

Yayinlayanlar: Prestel Munich-Berlin-London-New York; Prince Claus Fund Library, The Hague.

Editör: Dogan Kuban, Ergun Çagatay

Fotograflar: Ergun Çagatay

Türk yazarlar: Talat Tekin, Ali Alpaslan, Ramazan Sesen, Nevra Neciboglu, Tugrul Savkay, Halil Inalcik, Ahmet Yasar Ocak, Necdet Subasi, Dogan Kuban, Filiz Çagman, Nuri Bilgin, Çigdem Balim Harding. Ayrica 22 yabanci ve Türki kökenli yazar.

* * *

1983 yilinin haziran ayinda ASALA’nin Paris/Orly Havaalani’nda Türk Havayollari standina yaptigi bombali saldiridan vücudunun yüzde 35’i yanarak kurtulan "gazi" fotografçi Ergun Çagatay böyle bir kitap yapmayi hayatla ölüm arasinda gidip geldigi günlerden sonra düsünmeye baslamis.

Ergun’un Türki memleketlere yaptigi gezilerin, karsilastigi güçlüklerin öyküsünü birkaç kez kendisinden dinledim. Türkiye’de zaman zaman "Allah versin!" tavsiyeleriyle bir dilenci gibi kapi önüne konulmus. Peki bu gezileri nasil finanse etti de fotograflari çekebildi? Her biri kendi dalinda dünya çapinda uzman olan bilim adamlari neye güvenip inceleme metinlerini, makalelerini kaleme aldilar?

Bunlarin yaniti bir roman olur. Sonuçta masamin üzerinde bir anit-kitap var.

* * *

Kitapta Dil ve Kimlik, Türk-Avrasya Iliskisi, Türk-Çin Iliskisi, Türk-Orta Asya-Fars Iliskisi, Türk-Slav Iliskisi, Türk-Arap Iliskisi ele aliniyor. Bu iliskiler adim adim Anadolu Türkü’ne giden yolun ince bir patikadan genis bir soseye dönüsümünü anlatiyor. "Iliski"yi Ingilizce "Symbiosis"in karsiligi olarak kullandim. "Symbiosis" biyolojide "ortakyasarlik hali" anlamina geliyor.

Son söz: Bütün dis temsilciliklerde, bütün bakanliklarda, bütün valiliklerde, bütün büyük belediyelerde, bütün büyük holding ve isletmelerde mutlaka bulunmasi gereken Türk ve Türki uygarlik ve kültürünün amentüsü bir kitap... Bu kadar!