1 Aralik 2006  
Özdemir INCE  oince@hurriyet.com.tr

Bir 'Lingua Franca' olarak Türkçe

ARAPLARIN "Lughat el ifranj" dedikleri "Lingua Franca"nin üç anlami var:

Birinci ve klasik anlam: Akdeniz limanlarinda ve özellikle de Tunus ve Trablusgarb'da 14. yüzyildan itibaren konusulan ortak iletisim dili. Bir "pidgin", karma dil ya da tarzanca. Sözcükler agirlikli olarak Ispanyolca ve Italyanca idi ama Arapça, Malta dili, Türkçe ve Fransizca'nin da payi vardi bu yapay dilde.

Ikinci ve çagdas anlam: Farkli dil ve lehçeler konusan halklar ve topluluklarin kendi aralarinda iletisim kurmak için kullandiklari bir ortak dil.

Sömürgeler çaginda Ingilizce, Fransizca, Felemenkçe; günümüzde Güney Sahra'da Swahili; Afrika'da Ingilizce ve Fransizca.

Üçüncü anlam: Zamana göre degisen ticaret ve diplomasi dili. Belli bir zaman ve bölgede en etkin olan ulusun dili: Latince, Grekçe, Arapça... Türkçe bu sonuncu sinifa giriyor.

* * *

Ciddi bir ansiklopediden 1071 öncesi ve sonrasinin Anadolu tarihini okumamiz yeter. Hititler, Kimmerler, Frigler, Lidyalilar, Persler; Iskender Imparatorlugu, daha sonra Anadolu'nun Helenlesmesinde ve Hiristiyanlasmasinda önemli bir rol oynayan Selefkisler... M.Ö. 133 yilinda Anadolu'nun Roma eyaleti olmasi. Bizans Imparatorlugu.

Bu hercümerç içinde Anadolu'nun büyük bir bölümü Helence ve siyasal egemenlik dolayisiyla Helenlesmisti. Yani Hitit ve Kimmer artiklari, Frigyalilar, Lidyalilar ve Anadolu'nun öteki halklari Helence ögrenip konusmalari sonucu Helenlesmislerdi. Sonra Hiristiyan oldular. Mübadelede Yunanistan'a gönderilen insanlar Yunan degildiler, Anadolu'nun Rum adini almis olan yerli halkiydi. Türkçe'yi de kendileriyle birlikte götürdüler.

1071'de en fazla 500 bin Türk'ün geldigi Anadolu'da 10 milyona yakin Hiristiyan halk yasadigi ileri sürülür. Bu halk Helence (Rumca), Ermenice, Lazca, Gürcüce, vb. diller konusmaktaydi. Bu nüfusun yüzde seksene yakin bölümü 200 yil içinde Müslüman oldu ve Türkçe ögrenerek Türklesti. Ve böylece önce Anadolu Türk nüfusu ve 1919'dan sonra da Türk ulusu olustu.

Ve en önemlisi, 11. yüzyildan itibaren Türkçe Anadolu'nun Lingua Franca'si oldu. Sadece Müslüman olup Türkçe ögrenen Rumlar, Ermeniler degil degisik soylardan kentli, kasabali ve ovali Müslüman nüfus da Türkçe ögrendi.

Türkçe 11. yüzyildan itibaren Anadolu'da hem resmi dil, hem de Lingua Franca oldu.

* * *

Anadolu kiyilarinda ve düzlüklerinde yasayip toplumsallasan, üretim çevriminde yer alan, üretim-tüketim ve kültür iliskilerinin içine giren topluluklar ve katmanlar, anadillerinin disinda bir de Lingua Franca olan Türkçe'yi ögrendiler ve bir bölümü dünyanin her yerinde benzeri konum ve durumlarda oldugu gibi anadillerini unuttular.

Bu çevrimin içinde yer almayan ve feodal iliskilerin egemen oldugu ücra köselerde yasayan topluluklar, Lingua Franca ortaminin disinda kaldilar. Osmanli Devleti de kendi zihniyeti ve politikasi geregi bu insanlara resmi dili ögretmek gereksinimi duymadi.

Bu nedenle, bu iliskileri dikkate almayanlar, Türkçe bilmedigi için okulda tokat yiyen romanci Mehmet Uzun'u hakli çikarmak için yedi dereden su getirirler.