Bir 'Beyaz Müslüman'ın portresi: Sabahattin Zaim

16 Aralık 2007
Soner YALÇIN
sonery@hurriyet.com.tr

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Başbakan Erdoğan, bakanlar ve üst düzey
bürokratların cenazesine katıldığı Profesör Sabahattin Zaim kimdi?
"Hocaların Hocası", "İktisadın Duayeni" diye tanımlanan Prof. Zaim'in
ünlü akrabaları kimlerdi? İşte Rumeli göçmeni bir muhacirin yaşam
hikáyesi...

YIL, 1934. Türkiye'ye o yıl göç etmişlerdi. Dayısı İbrahim Vardar
(Gazeteci Ahmet Vardar'ın babasıdır) bir gün onu, Fatih Zeyrek'teki
Nakşibendi Şeyhi Hacı Hasip Efendi'ye götürdü. Sekiz yaşındaydı. Ölene
kadar Nakşibendi Gümüşhanevi tekkesine bağlı kaldı.

RUMELİ GÜNLERİ

15 Mayıs 1926'da, -bugün Makedonya sınırları içindeki- İştip'te doğdu.

Medrese Mahallesi'nde oturuyordu.

Annesi Saime ev kadınıydı.

Babası Mustafa Efendi esnaftı. Bir Yahudi'yle ortak kerestecilik yapıyordu.

O zor günlerde Türkler ve Yahudiler birbirlerine yakındı. İki halk da
hedefti. Bu güç dönemde, iki halk arasında birbiriyle evlilik yapan
bile oldu. Örneğin, bugün İzmir'de yaşayan İştipli İbrahim Beyka
Ailesi gibi.

Sabahattin Zaim ilkokula, Yeniköy Kilisesi'nin bahçesindeki mektepte
başladı. Makedonya'nın ilk Cumhurbaşkanı Kiro Gligorov okul
arkadaşıydı.

Okulda öğrenciler "Cita Tursi Azia" Türkler Asya'ya şarkılarını
söylüyordu sürekli. Sabahattin'in kendinden dört yaş büyük ağabeyi
Burhanettin, bu ırkçı şarkılara, konuşmalara dayanamayıp, "Gávurlarla
birlikte okumayacağım!" diyerek İstanbul'a gitti.

Müslümanların, Yahudilerin, Hıristiyanların ortak çıktıkları yağmur
duaları çok eskilerde kalmıştı artık.

İki yıl sonra, yıl 1934.

Oğulları Burhanettin gibi Zaim Ailesi de baskılara dayanamadı. Paraya
çevrilebilen tüm malları sattılar. Paranın dışarıya çıkarılması
yasaktı. İmdada Yahudi tüccarlar yetişti, para İstanbul'a gönderildi.

Ve Zaim Ailesi, Selanik'te Atatürk'ün doğduğu evi ziyaret edip,
İtalyan mandıralı gemiye binerek Türkiye'nin yolunu tuttu.

Sabahattin Zaim, yaşamı boyunca hiç unutmadı; Kadıderesi'nde Türk
ailelerinin kadınlı erkekli tef çalıp oynadıkları; kahkahalar
eşliğinde yemek yedikleri piknikleri.

İstanbul Fatih'te dedeleri (annelerinin babası) Ali Vardar'ın -şimdiki
Fatih Kız Lisesi'nin olduğu- konağına yerleştiler.

Sabahattin, Fatih Çarşamba'daki Fethiye 16'ncı Mektebi'nin üçüncü
sınıfına kaydedildi. İlkokulu 1937 yılında bitirdi. Üç yıllık Fatih
Ortaokulu'ndan sonra 1940 yılında Vefa Lisesi'ne başladı. Lisedeki
öğretmenlerinden, "İslamcı-Sosyalist" Nurettin Topçu'nun etkisinde
kaldı. Zaten, her ikisi de Zeyrek'teki Nakşibendi Dergáhı'nın
müridiydi.

Öğretmeni gibi o da, insanlığın kurtuluşunu ahlaki ve manevi
değerlerin yükselişinde görüyordu.

AYNI DERGÁH

Sabahattin Zaim, 1943 yılında Ankara'ya Mülkiye Mektebi'ne gitti.
Mayıs 1947'de okulu bitirip, temmuz ayında İstanbul Maiyet
Memurluğu'na tayin oldu. Fatih Merkez Bucağı Müdürlüğü'nde ve Eyüp
Kaymakam Vekilliği'nde staj yaptı. Kaymakamlık kursunu bitirdikten
sonra, 30 Mart 1950 tarihinde Káhta Kaymakamlığı'na atandı.

Mayıs 1951-Nisan 1952 arasında yedek subay olarak askerlik yaptı.
Mayıs 1952 Ayancık, Ağustos 1952'de Abana kaymakamlıklarına getirildi.
Fakat kaymakamlığı sevmedi.

Bir üst düzey bürokratın beş vakit namaz kılması, sık sık camiye
gitmesi o günlerde pek görülen olay değildi. Temmuz 1953'te istifa
etti. Aynı yıl açılan sınavı kazanarak İstanbul Üniversitesi İktisat
Bölümü'nde asistan oldu.

1955 yılında, "İstanbul Mensucat Sanayi'nin Bünyesi ve Ücretler"
konulu tezini savunarak "iktisat doktoru" oldu.

Bu süreçte İktisat Fakültesi'nin dekanı kimdi biliyor musunuz; Prof.
Sabri Ülgener!

Prof. Ülgener, İslam'ın kapitalizmle uyuşabileceğini, yani "İslam
Calvenizmini" ilk telaffuz eden akademisyendi.

İşin teorik yanından ziyade, başka bir ilişkiye dikkat çekmek istiyorum:

Prof. Ülgener'in babası Mehmed Fehmi Efendi, Nakşibendi Gümüşhanevi
Dergáhı'nın kurucusu Ahmed Ziyaeddin Efendi'nin sağ koluydu! Sabri
Ülgener, 1911 yılında bu dergáhta dünyaya gelmişti.

Sabahattin Zaim'e, Prof. Ülgener ve dolayısıyla Gümüşhanevi Dergáhı
sahip çıkmasın da kim çıksın?

SOĞUK SAVAŞ ÖDÜLÜ

Gümüşhanevi Dergáhı'nın üniversitelerde "örgütlenme" süreci, Soğuk
Savaş döneminde hız kazandı. Necmettin Erbakan, Turgut Özal, Recai
Kutan, Korkut Özal gibi üniversiteliler dergáhın müritleriydi.

Dergáh salt akademik dünyayla ilgili değildi; iş dünyasına da el attı.

23 Ocak 1956'da genel müdürlüğünü Necmettin Erbakan'ın yaptığı "Gümüş
Motor" adlı ilk özel teşebbüsü faaliyete geçirdi. Ortaklar arasında
Sabahattin Zaim de vardı.

"Gümüş Motor" iflas edip yerine "Pancar Motor" kurulduğunda Sabahattin
Zaim, şirketin yönetim kuruluna alındı.

1950'ler, Soğuk Savaş döneminin başladığı yıllardı. İktidarda Demokrat
Parti vardı. ABD'den kredi almak için, Türkiye'de komünist tehlikesi
varmış havası yaratıldı. Bu nedenle yakalanan bir avuç demokrat aydın,
dünya kamuoyuna "tehlikeli komünist" olarak gösterildi.

Kurucuları arasında Sabahattin Zaim gibi "Nakşibendi münevverlerin"
olduğu Komünizmle Mücadele Derneği, İlim Yayma Cemiyeti gibi
antikomünist örgütler faaliyete geçirildi. ABD, komünizmle mücadele
verenlere ödüller yağdırıyordu.

Sabahattin Zaim, 1955 yılında misafir öğretim üyesi olarak, ABD'nin en
iyi üniversitelerinden Cornell Üniversitesi'ne gitti. İki yıl kaldı.
Döndükten sonra 1957'de doçent, 1960'ta profesörlüğe yükseldi.

Aynı yıl:

27 Mayıs 1960 askeri ihtilalini yapanlardan bakanlık teklifi aldı!
Teklif getirenler, 14'ler olarak bilinen ihtilalin radikalleriydi ve
Prof. Zaim yanıt vermeden tasfiye edildiler. Ancak Prof. Zaim,
ihtilalci askerlere yardım etmekten geri durmadı; Milli Birlik
Komitesi Sosyal İlişkiler Sivil İşler Komitesi Başkanlığı görevinde
bulundu.

ULYA CINGILLIOĞLU

10 Eylül 1959'da dünyaevine girdi. Eşi Ulya, Kayserili Galip
Cıngıllıoğlu'nun kızıydı. "Demirbank'ın sahibi" Cıngıllıoğlu Ailesi,
Kayseri'de demir, halı ve deri ticaretiyle uğraşırdı. Galip
Cıngıllıoğlu'nun dedesi Cıngıllızade Ömer Fevzi, İngilizce bilen,
Avrupa ile ticari ilişkileri olan tüccardı. 1923-25 yılları arasında
Londra'da yaşamıştı.

Sabahattin Zaim zengin bir aileye damat olmuştu. Ama o akademik hayatı
seviyordu. 1963-64 öğrenim yılında Almanya'daki Münih Üniversitesi'ne
misafir öğretim üyesi olarak gitti. Akademisyenliğin yanında,
Türkiye'nin önde gelen şirketlerinde de çalıştı. 1966-67 yıllarında
Koç Holding'de Sosyal Yardım Vakfı'nda görev aldı. İşçi-işveren
ilişkilerinde aktif rol oynadı.

Bu ilişkiler bugün çok kişiye şaşırtıcı gelebilir ama dün öyle
değildi: 1958 yılında Vehbi Koç hacca giderken yanında Gümüşhanevi
Dergáhı'nın Şeyhi Mehmet Zahid Kotku vardı.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın danışmanı Cüneyd Zapsu'nun dedesi
İbrahim Uzel'in sahibi olduğu Uzel Makina'da danışmanlık yaptı.

Devletin KİT'lerinde, Anadolu Cam Sanayii A.Ş. ve TÜMOSAN'da yönetici
olarak bulundu. Milli Prodüktivite Merkezi Yönetim Kurulu Üyeliği
yaptı.

CİDDE'YE GİTTİ

Çok çalışkandı. Üniversitelerde ek akademik görevler aldı:

1967 yılından 1980 yılına kadar, Işık Mühendislik Akademisi ve
Galatasaray Y. İktisat ve Ticaret Akademisi'nde görev yaptı. 1977-79
yılları arasında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mütevelli Heyeti
Üyeliği'nde bulundu. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra Suudi
Arabistan'a gitti. Cidde'de Melik Abdülaziz Üniversitesi, Mühendislik
Fakültesi'nde konuk öğretim üyesi olarak çalıştı.

Bu ülkeyle kişisel ilişkileri hep iyi oldu. İslam Kalkınma Bankası'nda
Yöneticileri Seçme ve Değerlendirme Komitesi'nde müşavirlik yaptı.
1981-82 yıllarında İslam Konferansı, İslam Bankacılığı
Temsilciliği'nde bulundu. Görevi Prof. Nevzat Yalçıntaş'a teslim edip
Türkiye'ye döndü.

Faisal Finans Kurumu Yönetim Kurulu Başkan Vekilliği (1998-2002) ve
son olarak Kuveyt Türk'te murakıplık yaptı.

SAKIZAĞACI KABRİSTANI

Ömrü çalışmakla geçti. Bel ağrısı şikáyetiyle gittiği hastanede "lenf
kanseri" teşhisi kondu. Kurtarılamadı.

"Parlamenter sisteme geçtiğimiz 1876'dan beri en iyi hükümet AKP
hükümetidir" diyen Prof. Zaim'in cenazesine, Cumhurbaşkanı Gül'den
Başbakan Erdoğan'a, bakanlardan üst düzey bürokratlara, belediye
başkanlarına kadar binlerce insan geldi.

Edirnekapı Sakızağacı Kabristanı'nda toprağa verildi. Burada "aile
mezarlığı"nın olduğu söylendi. Doğruydu; beş yıl önce kaybettiği eşi
Ulya, ağabeyi Burhanettin ve kardeşi Mustafa'nın mezarı oradaydı.
Ama...

Prof. Zaim'in Türkiye'de ilk bağlandığı Hacı Hasip Efendi ve daha
sonra dergáhın postnişine oturan Abdulaziz Bekine gibi Gümüşhanevi
Dergáhı'nın Nakşibendi şeyhlerinin de mezarı oradaydı.

Şeyhlerinden hiç ayrı düşmek istemedi...

Sabahattin Zaim'in çocuklarI

Mehveç Tarım: 1960 doğumlu. 1983 İÜ Tıp Fakültesi mezunu. Marmara
Üniversitesi'nde doçent. 1988'de göz doktoru Mesut Tarım ile evlendi.
Merve ve Safa adında iki çocuğu var.

Selim Zaim: 1962 doğumlu. İTÜ Makine mezunu. Babası gibi Cornell
Üniversitesi'nde doktora yaptı. Fatih Üniversitesi İşletme Bölüm
Başkanı'dır.

Anne tarafından akraba; BEKO Dış Ticaret ve Pazarlama Müdürü Funda
Gökçin'le evli. Zeynep ve Ulya Elif adında iki çocuğu var.

Kerim Zaim: 1963 doğumlu. İTÜ Sakarya Mühendislik mezunu. Gün Sazak
şirketlerinde çalıştı. Sonra kendi şirketini kurdu. Saadet
Partisi'nden İstanbul Büyükşehir Belediyesi meclis üyeliğine seçildi.
Akrabadan, Kayserili İclal Arslan ile evlendi.

Abdülhalim Zaim: 1969 doğumlu. Yıldız Teknik Üniversitesi bilgisayar
mezunu. Boğaziçi Üniversitesi'nde yüksek lisans yaptı. YÖK tarafından
doktora yapmak için ABD'ye gönderildi. İstanbul Üniversitesi'nde
doçent olarak çalışmaktadır. Özlem Kaya ile evli. Kerem Can, Ekrem ve
Ediz adında üç çocuğu var.

Halil Zaim: 1974 doğumlu. İstanbul Üniversitesi İktisat mezunu. Aynı
fakültede araştırma görevlisi olarak görev yapmaktadır. Malezyalı Nur
Hasimah ile evli. Nur Hatice ve Sabahattin adında iki çocuğu var.

Ünlü akrabalar

- Sabahattin Zaim'in anne soyu iki koldan ilerliyor. Büyük dedesi
Köprülü Ali Ağa'nın iki oğlu vardı. Ahmed Ağa ve Emin Ağa.

Emin Ağa kolundan gelen ünlüler arasında; Orgeneral Teoman Koman,
Prof. Macit Gökberk, Şükrü Naili Paşa, Prof. Demir Başar, Vali Bedri
Oskay, Vali Rıfat Vardar, Yazar Ayten Aygen, Gazeteci Emre Aygen gibi
isimler var.

- Sabahattin Zaim'in teyze oğlu Profesör Cevat Babuna'nın, dört kızı,
bir oğlu var: Büyük kızı Ceyda, Prof. Zaim'in yanına asistan olarak
aldığı Prof. Tevfik Ertüzün'ün eşiydi. Ertüzün, DYP milletvekilliği
yaptı; trafik kazasında hayatını kaybetti.

Prof. Babuna'nın tüm çocukları, "Adnan Hoca" olarak bilinen Adnan
Okyar'ın arkadaşları oldukları gerekçesiyle sık sık medyada yer
alıyor.

Diğer teyze oğlu Prof. Cavit Babuna, uzun yıllar İÜ Tıp Fakültesi'nde
görev yaptı. Oğlu Aydın Babuna, Boğaziçi Üniversitesi'nde profesör.
Diğer oğlu Adnan Babuna, Boğaziçi Üniversitesi makine mezunu. Mekke ve
Libya'da çalıştı. Halen Erdemir Şirketi'nin İstanbul temsilcisi.

- Bilgi Üniversitesi rektörlüğünü de yapmış olan Lale Duruiz,
Sabahattin Zaim'in babaanne tarafından akrabası.

Bilgi Üniversitesi İktisat Fakültesi Dekanı Prof. Burhan Şenatalar,
Sabahattin Zaim'in hem öğrencisi, hem akrabası. İÜ İktisat
Fakültesi'nin dekanlığını da yapan Şenatalar, YÖK üyesi.

- Anneanne tarafından akraba iki de üst düzey general var: 1960
İhtilali'ne katılmış, Hava Kuvvetleri Komutanlığı yapmış Orgeneral
Ahmet Dural ve halen Kara Kuvvetleri Eğitim ve Doktrin Komutanı
Orgeneral Orhan Yöney.

- Ailede ünlü futbolcular da var: Hüseyin Amcalarının küçük oğlu
Selahattin Aytaç'ın damadı, Galatasaray'ın Ankaraspor'a kiralık
verdiği Necati.

Bir diğer futbolcu ise, babaanneleri Akile Hanım'ın yeğeni,
Galatasaray'ın eski kaptanı Cüneyt Tanman.

- Ağabey Burhanettin Zaim, eski Bakan Ali Coşkun ile dünür. Oğlu
Mehmet Zaim, Coşkun'un kızı Işıl ile evliydi. Sina adında oğulları
vardı. 1992'deki bir trafik kazasında Ali Coşkun, eşi ve kızı Işıl'ı
kaybetti. Mehmet Zaim, yeniden evlendi. Ülker Gıda'da üst düzey
yöneticisi.

Burhanettin Zaim'in bir diğer oğlu Halit, Siemens'te Türkiye
bilgisayar bölümü müdürü. Kızı Yeşim ise uluslararası bir gözetim
şirketinde yönetici olarak çalışıyor.

- Sabahattin Zaim'in küçük kardeşi Mustafa, iş hayatına Eczacıbaşı'nda
başladı. Uzel Traktör Sanayi'nde devam etti. Amcasının kızı
Mahture'yle evlendi. İki çocuğu da sakat doğdu. Banu 13, Hakan 16
yaşında hayata gözlerini yumdu. Çocuklarının üzüntülerine dayanamayan
Mustafa Zaim, 47 yaşında vefat etti.