Türkiye satıyor, Yunanistan topluyor...
Atina'nın Balkan atağı

Cumhuriyet Strateji 23.07.2007

Türkiye'de banka alımlarıyla gündeme gelen Yunan sermayesi Balkanlarda ciddi yatırımlara yönelmiş durumda. Yunanistan'da yabancılara şirket satışına pek rastlanmazken, yeni AB üyesi olan Bulgaristan ve Romanya'da Yunan firmalarının yaygınlaştığı gözleniyor.

Özellikle bankacılık, telefon ve gıda sektöründe Balkan ülkelerine yapılan Yunan yatırımları Türk firmalarının pazar payını da giderek düşürüyor. Türkiye'de Yunanlıların sahip olduğu firma sayısı 130 iken, Türklerin bu ülkedeki firma sayısı 9 küçük işletmeyle sınırlı...


VBalkan ülkeleri açısından 2000'li yıllar hiç şüphesiz önemli bir dönüm noktası olarak tarihe geçecektir. Zira yeni yüzyılın başından itibaren bilhassa eski Yugoslavya ülkeleri, tıpkı Uzak Asya gibi Batılılar tarafından yükselen yıldızlar olarak nitelendirilmektedir. Yükselen yıldızlar arasında görülen bazı Uzak Asya ülkelerine giren yabancı sermaye bir yandan bu ülkelerin ekonomilerini büyütürken öbür yandan da büyük şirketlerine rant elde ederek sermayesini güçlendirme imkanı bulmuştu. AB'nin çiçeği burnunda üyeleri Bulgaristan 2000, Romanya ise 2001 yılından itibaren yabancı sermayenin akın ettiği ülkeler oldu. Son 3­4 senede eski Yugoslavya ülkelerinin de bu furyaya katılmasıyla Balkanlar, AB sermayesinin yeni buluşma merkezi oldu. Ancak Balkan ülkeleri bir konuda daha önce yükselmiş olan Uzak Asya yıldızlarından ayrılıyor. 80'li ve 90'lı yıllarda özellikle Amerika'dan gelen yatırımlar sayesinde yüzde 6 ile yüzde 8 oranlarında büyüme sağlayan Kore, Japonya, Tayvan gibi ülkelerin aksine Balkan devletleri, ABD'nin veya Batı Avrupa'nın değil, daha ziyade gelişmiş ülkeler kategorisinde daha alt sıralarda yer alan ülkelerin sermayelerinin akınına uğradı. Soğuk Savaş döneminin tarafsız ülkesi Avusturya, dışa açılımının ilk denemelerini bu ülkelerde yapmaktadır. Birliğin son üyelerinden Bulgaristan'da bugün en büyük dış yatırımcı Avusturya'dır. Yine Romanya'da da son yıllarda sayıları 4000'i bulan Avusturyalı şirket, 8 milyar Avroluk yatırımla buradaki en büyük yabancı yatırımcı oldu.(1)

Ne var ki Avusturya'nın bu ülkelerdeki tahtını orta vadede alacak gibi gözüken bir rakip var: Yunanistan. Yunanistan bugün komşusu Bulgaristan'da 1500 şirketiyle bulunuyor. 1,8 milyar dolarlık yatırımıyla ülkedeki yabancı sermayenin yüzde 10'luk kısmını oluşturan Yunanistan, Avusturya'nın ardından Bulgaristan'daki en büyük ikinci yatırımcı konumunda. Yunanistan'ın dünyaca ünlü telekomünikasyon şirketi OTE, bünyesinde Bulgaristan'ın resmi telefon operatörü GloBUL'u da barındırıyor.(2)

BULGARİSTAN'DA BANKALAR

Geçtiğimiz yıl ülkemizde Finansbank'ı satın alan ve hissedarlarının arasında kilisenin de bulunması dolayısıyla tepki alan Yunanistan'ın büyüyen devi National Bank of Greece (NBG- Yunanistan Milli Bankası) 2002 yılı verilerine göre Avrupa'nın en büyük 23. bankası konumunda. (3) Bugün Yunan Milli Bankası'nın dünya bankaları arasında ilk 15 arasında olduğu tahmin edilmektedir. 2006 yılında Balkanlarda birçok ortaklık kuran NBG aynı sene içerisinde Bulgaristan'dan United Bulgarian Bank ve ETEBA ile birlikte diğer birtakım yatırım şirketlerini de bünyesine kattı. Bir diğer Yunan bankası EFG de Bulgar Ergasias'ı satın aldı. Commercial Bank da Bulgaristan'da aktif hale geçince bugün Bulgar bankalarının yüzde 25­30 kadarını Yunanlılar ele geçirmiş oldu. (4) Ayrıca Nisan ayı başında Bulgaristan'a resmi ziyarette bulunan Yunanistan Ulaştırma ve Haberleşme Bakanı Mikalis Liapis, Bulgaristan ile Komotini-Makaza, Xanthi-Rudozem ve Kyprinos-İvaylovgrad noktalarında üç yeni sınır kapısının açılması için yaklaşık 200 milyon Avroluk yatırımın planlandığını açıkladı. (5) Bu da gösteriyor ki Yunanistan önümüzdeki yıllarda Bulgaristan üzerinde önemli bir ekonomik güç olma yolunda hızla ilerliyor.

ROMANYA'DA GIDA SEKTÖRÜ

Birliğin diğer üyesi Romanya'da ise 530 şirketle toplam 3 milyar Avroluk yatırımı bulunan Yunanistan bu ülkedeki en büyük 10 dış yatırımcı arasında bulunuyor. Bulgaristan'da olduğu gibi Romanya'da da ülkenin resmi telekom şirketi, Yunan OTE'ye ait. Yunanistan'ın en büyük gıda şirketi Chipita, Kıbrıs Rum Kesimi şubesi aracılığıyla Romanya'nın en büyük gıda üreticisi Best Foods Production'ı satın aldı.(6) Bu gelişmenin, Romanya'da faaliyet göstermekte olan Türk yatırımcıları olumsuz yönde etkilemesi kaçınılmaz bir durum. Daha şimdiden Rumen marketlerindeki raflarda Türk markalarının kapladığı alanın önemli ölçüde azaldığını, Türk ürünlerinin yerine Yunan markalarının yerleştiğini söylemek yerinde olacaktır. Ülkede faaliyete başlayan Alpha Bank'ın ardından NBG de ülkenin bankalarından GEC'i almak için teklifte bulundu. NBG halen ETEBA Romania, Banca Romenesca, Eurial Leasing, SC Garanta Asigurari SA, Asigurar finans kurumlarını elinde bulunduruyor.(7)

İSME RED, HİSSELERE EVET

Yunanistan, devlet ismi, bayrak ve paralarının üzerinde kullandıkları simge ile dahi sorun yaşadığı Makedonya ile ekonomik ilişkilerini beklenenlerin aksine sıkı tutuyor. 1994­95 yıllarında ekonomik ambargoya tabi tuttuğu Makedonya'nın o dönemde bile 300 milyon dolarlık yatırımla ekonomisinin yüzde 10'unu kontrol ediyordu. 2001 yılından itibaren, iş adamlarının tavsiyeleri doğrultusunda, ülkenin millî havayolu Olympic Airways ile Üsküp'e düzenli seferlere başladı. Aynı yıl, Yunanistan'a giriş yapmak isteyen Makedon vatandaşlarına vize uygulamasını da kaldırdı. Tüm bu açılımlar Makedonya'nın esasen doğrudan tehdit algıladığı Yunanistan ile ekonomik ilişkilerini bağımlılık noktasına kadar ilerletmesini sağladı. Son üç yılda özelleştirmelere daha da fazla önem veren Makedonya'da, Yunan şirketleri tütün, maden ve turizm sektörlerinde birçok kurumu satın aldı. Makedonski Telekom'u Amerikam MATAV'a devreden Makedon yetkililer bir iddiaya göre o dönemde OTE'ye verdikleri sözü tutmadıkları için kendilerini affettirmek üzere ikinci cep telefonu ihalesini OTE'ye vermişlerdi. Aynı şekilde ülkenin petrol şirketi Okta'yı da Hellenic Petroleum'a satan Makedonya, şimdi de Yunanistan tarafından Üsküp­Selanik petrol boru hattının inşa edilip Makedon petrollerinin dünya pazarına taşınmasını bekliyor. Yunanistan'ın da bu iş için 80 milyon dolar yatırım yaptığı biliniyor. Stopanska Banka'yı NBG'ye, Kreditna Banka'yı ise Alpha Bank'a devreden Makedonya, son olarak ülkenin ünlü bira üreticisi 3E'yi de Hellenic Bottling'e sattı.

ARANVUTLUK

Yunanistan'ın sorun yaşadığı bir diğer komşusu Arnavutluk'ta da son yıllardaki faaliyetleri dikkat çekicidir. 1991­1996 yılları arasında iktidarda bulunan Berisha, Soğuk Savaş sonrasında Arnavutluk dışında yaşayan Arnavutlar ve Boşnaklar gibi diğer Müslüman unsurlarla ve Türkiye ile kurduğu yakın ilişkiler nedeniyle Yunanistan tarafından Yunan ulusal güvenliği için tehdit olarak görülmüştü. Bu endişeyle Yunanistan, ABD'deki Yunan lobisini de harekete geçirerek Arnavutluk'u "Yeşil Kuşak" içine aldı. Yunanistan yoğun lobicilik çalışmaları ile ABD'nin Arnavutluk'u Yunan azınlıklara ayrımcılık yapan anti demokratik ülke olmakla suçlamasını sağladı. 1996 yılında Berisha'nın devrilmesiyle Arnavutluk'un yeri de, dış politika anlayışı da değişti. Bugün ülkede 200 Yunan müteşebbis faaliyet göstermekte. Bu müteşebbislerin Arnavutluk ekonomisine katkısı fazla olmamakla birlikte ilerleyen yıllarda Yunan şirketlerinin bu ülkenin ekonomisinde de önemli bir yer tutacakları kaçınılmaz bir gerçek. Zira henüz ülke ekonomisi liberalleşmemiş, şirketleri ve kurumları yabancı sermayeye açılmamış olmasına rağmen daha şimdiden telekom devi OTE, CosmOTE olarak faaliyet sürmekte. Ayrıca NBG'nin burada şubeleri veya alt birimleri bulunmaktadır.

SIRBİSTAN

Milosevic döneminde, Kıbrıs Rum Kesiminde ve kendi ülkesinde "Sırp Kasabı"nın kanlı kara paralarını aklayarak başta Srebrenitza olmak üzere birçok katliamda kullandığı silahların finansörlüğünü yapan Yunanistan, bugün o yardımlarının meyvelerini topluyor âdeta. Üyesi olduğu NATO harekâtına katılmayarak Sırbistan'a destek veren Yunanistan bugün buradaki en büyük dış yatırımcı. Yugopetrol Kotor'u Hellenic Petroleum'a ve Telekom'u OTE'ye devreden Sırbistan'ın bankacılık sektöründe başta Eurobank olmak üzere Yunanistan'ın ağırlığı hissediliyor. Eurobank burada Post Banka, EFG Eurobank ve National Stedionica ile toplam 130 milyon dolarlık işbirliği içerisinde. Alpha Bank, Jubanka ve Alpha Bank IBP Belgrad'ın toplam 170 milyon dolarlık hissesine sahip. Bank of Piraeus Atlas Bank'ın 29 milyon dolarına sahipken NBG 30 milyon dolar ile bizzat kendi ismiyle faaliyet göstermekte. Çeşitli alanlarda birçok büyük Yunan firmasının faaliyet gösterdiği Sırbistan'a önümüzdeki aylarda süper marketler zinciri Veropoulos'un 32 milyon dolar yatırım yaparak birçok şehre mağaza açması bekleniyor.

Bütün bunların yanında Slovenya'ya 2005'te 37,8 milyon dolar ihracat yaparken 2006'da bu sayı 200.8 milyon dolara çıktı. 2007'nin ocak ayında ise 21,7 milyon dolar olarak gerçekleşti. Bugüne kadar Hırvatistan ve Slovenya'da toplam 250 milyon dolarlık yatırım gerçekleştiren Yunanistan, bölgeye 1 milyar dolarlık petrol boru hattı inşa etmeyi önerdi. Ayrıca bölgenin kalkınması için de 500 milyon dolarlık projesi bulunuyor.

TÜRKİYE'DEKİ YUNANİSTAN

Ülkemizde geçtiğimiz yıl Finansbank ve Tekfenbank'ın Yunanlılar tarafından alınmasıyla gündeme gelen "Yunanlılar Türk ekonomisini ele geçiriyor" düşüncesi aslında senelerden beri Türkiye'nin bir gerçeği olmasına rağmen yeni gündeme geliyor. 1999 yılından itibaren Türkiye ile görünüşte daha iyi ilişkiler kurmayı hedefleyen Yunanistan, henüz 2002 yılında ülkemizde 44 firmanın sahibiydi. Bu sayı 2005'te 80'e, 2006'da ise 130'a yükseldi. Yunanistan'daki Türk şirketlerinin sayısı ise sadece 9. Bunlarsa İstikbal Mobilya, Tike Restoran, Güllüoğlu Baklava ve birkaç şubelerinden ibaret. İpekyol, İnci Ayakkabı, Coton ve Melisa isimli tekstil firmalarının ise sadece mağazaları bulunmaktadır. Alpha Bank'ın da önümüzdeki aylarda Türkiye'den bir banka alacağı, ancak Yunan hükümetinin Ziraat Bankası'nın Yunanistan'da şube açmak bazında faaliyete geçmesine izin verene kadar bu satışın BDDK tarafından bekletildiği söylentiler arasında. Bütün bunların yanında Yunan şirketlerinin Romanya ve Bulgaristan'da büyümeleri, başta Ülker ve Eti gibi gıda sektöründe önde gelen Türk firmalarının pazar paylarını azaltarak onları olumsuz yönde etkilemektedir. Örnek vermek gerekirse; 2001 yılında Türk gıda firmalarının Bulgaristan'da yüzde 5,1 olan pazar payı 2002 yılından itibaren düşüşe geçmeye başlamıştır. Bulgaristan, 2000 yılından bu yana toplam ithalatını arttırmasına rağmen, 2002'den itibaren Türkiye'den yaptığı ithalat hem oran hem de miktar olarak azalmaktadır.

Sonuç olarak, Yunanistan son yıllarda NBG başta olmak üzere bankacılık sektöründe ve OTE ile telekomünikasyon alanında Balkanlar'ı ekonomik olarak etkisi altına almaya başlamış durumda. Bu durum sadece Yunan ekonomisini büyütmekle kalmamakta, aynı zamanda son 15 yıldır gelişen Türk ticaretini de olumsuz yönde etkilemektedir. Dikkat çekici bir başka durum ise büyüyen bu Yunan şirketleriyle Yunanistan hükümetlerinin (tıpkı dünya politikasına yön veren diğer büyük ülkelerde olduğu gibi) birbirleriyle büyük bir koordinasyon içinde çalışıyor olmasıdır. Bu bağlamda, 2010 yılında müzakerelere başlaması beklenen Balkan ülkelerinin en büyük destekçileri ve müzakere sürecinin belirleyicileri hiç şüphesiz Avusturya ve Yunanistan olacaktır. Daha da önemlisi, çeşitli siyasi sorunlar yaşadığı Makedonya ve Arnavutluk'un da önümüzdeki yıllarda Yunanistan'a taviz niteliğinde kararlar alması beklenebilir. Ekonomik olarak ­özellikle bankacılıkta­ Yunanistan'a teslim olan ve zaten zayıf olan bu ülkelerin, AB'nin tozpembe hayalleri içinde fazla direnmelerini beklemek de iyimserlik olur.


Dipnotlar:


1- www.braneti.com


2- www. samvak.tripod.com


3- www.sofiaecho.com



4- www.btha.tk



5- www.hellas-oey.ro



6- www.nbg.gr



7- www.turkishweekly.net