Gávur İzmir'i kucaklama sırası sizde
Hürriyet Gazetesi, 19 Ocak 2008
Ersin KALKAN


Muammer Ketencoğlu, dünyanın bütün seslerine açık bir müzisyen.
Türkiye'deki müziği etkileyen sesleri seçer, izini sürer, nereye kadar
ulaşmışsa peşinden gider. Şarkılarını sessiz sedasız söyler ama onu
tanıyanlar, nereye gitse takip ederler. Sessiz ünü memleket
sınırlarını aştığından, tüm Balkan ülkelerinde fanları vardır.

Yurtdışında 33 konser vermiş, International Herald Tribune, Jerusalem
Post, Elefterotipia, Froots Magazine gibi gazete ve dergilerde
hakkında yazılar yayınlanmış, Hollanda, Polonya, Kıbrıs, Belçika,
Yunanistan, Almanya gibi ülkelerde radyo programlarına çıkmıştır. Bu
hafta piyasaya çıkan son albümünün onun kariyerinde özel bir yeri var.
Çünkü, ilk kez kendi köklerine yani İzmir'e doğru bir yolculuk
yapıyor. "İzmir Hatırası", bu kentte yaşamış milletlerin sesini
taşıyor. Türk, Rum ve Ladino (Yahudi İspanyolcası) ezgilerinden oluşan
17 parçadan oluşuyor. Biz de onunla, İzmir'e bir zaman yolculuğu
yaptık.

Sesi ve kokusuyla kalbimde yeri çok büyüktür İzmir'in. Çok küçükken
Tire'den İzmir'e sabah beş treniyle yapılan ve günler öncesinden
sabırsızlıkla beklenen yolculuklar. Sokak satıcıları. Sayesinde
mutluluğun zirvesine çıktığım, hayatımın ilk çalgısı, Kemeraltı'ndan
alınan oyuncak keman. Çocukluğumun en güzel günleri Bornova Körler
Okulu'nda geçti. Münevver öğretmenim sayesinde hayata, Bayram
öğretmenim sayesinde müziğe bağlandım. İlk kez 11 yaşında Efes
Oteli'nde sahneye çıktım. Ama ille de Karşıyaka vapuru! Ailemle
yaptığım her İzmir yolculuğunda ne yapar eder kendimi o vapura
bindirtirdim. Haşlanmış mısır aldırır, koçanını da denize savururdum.
Mısır koçanı ile denizin buluşma sesi çok hoşuma giderdi. Bu yüzden
büyümekteyken beni besleyen o yaşlı şehre daha önce hiç sunulmamış bir
hediye bırakmak istedim. Eski İzmir'in çokkültürlü yaşamı üstüne çok
şey yazıldı. Ancak bugüne dek binlerce yıllık bu şehrin önümüze
serdiği zengin ve karmaşık müzik geleneğini bize bütünlüklü olarak
sunan kitaplar, albümler yayınlanmadı. İzmir Hatırası'yla bu tür
bütünlüklü çalışmalara bir başlangıç yapmak istedim. Katkıda bulunan
müzisyenleri de albümün bu çokkültürlü ve özgün yapısına uygun olarak
özenle belirledim. Artık bundan sonra söz müziğin. Yüzyıllardan beri
benzerlik ve farklılıklarıyla beraber İzmir'de yaşamış Türklerin,
Rumların ve Yahudilerin anlattıklarına kalbinizi açma sırası sizde.
Gávur İzmir'i kucaklama sırası sizde.

1922 öncesine yolculuk

Muammer Ketencoğlu, 1964'te İzmir'in Tire İlçesi'nde doğdu. Müzik
eğitiminin temelleri körler okulunda atıldı. Çalgılar içinde en
duyarak, en severek çaldığı akordeonu seçti. 1983'te Boğaziçi
Üniversitesi Psikoloji Bölümü'ne başladığında değişik ülkelerin halk
müziklerine ilgi duydu. Çağdaş Yunan müziği, Laika ve Rebetika ile
tomurcuklanan bu ilgi, genişleyerek Balkan ve Batı Anadolu müziği
ağırlıklı bir temele oturdu. Özellikle 1989'dan sonra folklor üzerine
yoğunlaştı. Bu çalışmalar, hem kendi repertuvarını zenginleştirdi, hem
de dünyanın dört bir yanından müzik ve belge içeren çok kapsamlı bir
arşivin doğmasını sağladı.

Tire, onun hayatında önemli bir rol oynadı. Mevlevi geleneğinin hálá
varlığını sürdürdüğü ilçede müzik hayatın vazgeçilmez bir parçası
çünkü. Kemani Fikret Karahan ve neyzen Aziz Şenol Filiz de onun gibi
Tire'de yetişmiş sanatçılar. Ketencoğlu, bir zamanlar çarşısında
10'dan fazla dilin konuşulduğu bir kasabada büyümüş olmanın
yararlarını müzik yaparken fark etti. Annesi Münevver Hanım'ın sesi
çok güzeldi. Gittiği düğünlere, kına gecelerine oğlunu da hep yanında
götürürdü. Böylelikle Ketencoğlu'nun kulakları kadınların şen
türküleriyle doldu.

Dayısı Ali Rıza Su da Tire Belediye Bandosu'nun şefiydi. Halkevleri
kapandığında ilçedeki şubeden aldığı eski bir akordeonu yeğenine veren
de o olmuştu: "Dayım bandoda trompet de çalardı. Hem de çok iyi. Tören
günlerinde annemin elinden tutar, heyecanla kasabanın merkezinde,
kalabalığın en önünde yerimizi alırdık. Bando takımı tam yanımızdan
geçerken dayım bana döner ve kulağıma yaklaşarak trompeti üflerdi.
Benim için bayram işte o an başlardı" diye anlatıyor Ketencoğlu.

İZMİR ÜÇLEMESİNEÜÇ DİLDEN KOLAJ

İşte Muammer Ketencoğlu, aradan yıllar geçip dünyayı gezip dolaştıktan
sonra, "artık doğduğum toprakların hakiki seslerine geri dönme zamanı
geldi" diye düşündü ve Ege'nin yolunu tuttu. İzmir türküleri
denildiğinde, "İzmir'in Kavakları" gibi zeybek havaları geliyor
çoğumuzun aklına. Ketencoğlu, İzmir türkülerinin bundan ibaret
olmadığını bildiği için son albümünü hazırlarken İzmir'de yaşamış tüm
milletlerin sesini toplamaya çalıştı. Albümün kaynaklarını şöyle
anlatıyor:

"İzmir Hatırası 1922 öncesi İzmir'ine kısa bir yolculuk. Ancak bu
yolculukta, o dönemde sokaklarında yankılanmış onlarca dilden yalnız
üçünü duyacaksınız: Türkçe, Rumca ve Yahudi İspanyolcası (Ladino).
Türkçe türküleri seçerken türlü kaynaklardan yararlandım: Annemden
öğrendiklerim, TRT Türk Halk müziği repertuvarı, Ali Fuat Aydın'ın
derlemeleri ve kimi taş plak kayıtları. Albümde yer alan dört İzmir
Rum şarkısını, dinlediğim yüze yakın şarkıdan seçmek güç oldu. İzmir
Yahudi halk şarkıları konusunda ise Jak Esim imdadıma yetişti. Onun
doksanlı yıllarda yaptığı derlemelerden daha mükemmel bir kaynak
olamazdı. Böylece daha önce hiçbir yerde yayınlanmamış iki Yahudi halk
şarkısı albümü taçlandırdı. Tam burada albümün beşinci parçasına,
benim verdiğim adıyla İzmir Üçlemesi'ne değinmek gerekir. İzmir
Üçlemesi bu albümün bir özeti; Türkçe, Rumca ve Yahudi
İspanyolcası'nda söylenen ve birbirine çok benzeyen ezgilerin birer
kıtasını birleştirerek özgün bir kolaj oluşturdum."

ERMENİ VE LEVANTEN TÜRKÜLERİNİ BULAMADIM

Ketencoğlu bu albümde, İzmir tarihine derin izler bırakmış olan
Ermenilerin ve levantenlerin de türkülerinin yer alması için çok
çabaladı ama bulamadı. Bunu Ermeni ve levantenlerin kentli olması,
daha çok Batı müziği ile Türk Sanat Musikisi terbiyesi içinde
yetişmelerine bağlıyor. Ama yine de bu albümde, İzmirli Ermeni şarkıcı
ve udi Markos Melkon Alemşeryan'ın sesiyle ünlenen Rum şarkısı
Dervisaki'ye yer verdi.

Ketencoğlu albümün çıkış aşamasında bir sponsor aramaya başladı.
Öztüre Holding'in patronu Nezih Öztüre, bir yıl süren çalışmaya büyük
destek verdi, tüm masrafları karşıladı. Aralarında Cengiz Onural, Baki
Kemancı, Hüsnü Şenlendirici, Stelyo Berber, Göksel Baktagir, Engin
Aslan, Jak ve Janet Esim, Panagiota Mihalevi, Serap Çağlayan gibi
isimlerin yer aldığı 40 sanatçı albüme katkı sağladı. Albümle birlikte
yayınlanan İngilizce ve Türkçe kitapçıkta, İzmir Türk Halk Müziği,
İzmir Yahudileri Tarihi ve Müziği, İzmir Rum Halk Müziği tek tek ele
alınıyor; yazılara ve şarkı sözlerine İzmir'in eski günlerine ait
fotoğraf ve gravürler eşlik ediyor.

ALBÜMDEKİ 14 ŞARKI

Uçan Kuşlar İzmir'den asker türküsü. Ketencoğlu, bunu Bornova Körler
Okulu 2. sınıf öğrencisiyken öğretmeni Kazım Bozkurt'tan öğrenmiş.

Mendilimin Ucuna Sakız Bağladım Sakız İzmir Urla'dan mizahi kadın ağzı türkü.

Hicaz Taksim Murat Aydemir'in tamburuyla.

Esma İzmir'den bir aşk türküsü.

İzmir Üçlemesi En Este Mundo adlı Yahudi halk şarkısı, Oduncular
Dağdan Odun Endirir adlı Tire aşk türküsü ve Ipopsia Na Min Ehis adlı
İzmir Bayındır'dan Rum aşk şarkısı bu üçlemede bir araya geliyor.

Ta Salvari İzmir'den mizahi Rum halk şarkısı. Delikanlıyla kızın atışması.

Alt'ay Oldu Ben Bu Dağı Aşalı Bayındır'dan kadın zeybeği.
Ketencoğlu'nun eşi Deniz Ketencoğlu okuyor.

Hürmüz Hanım İzmir'den bir aşk türküsü.

Muhayyer Taksim Derya Türkan'ın kemençesiyle.

Milo Mu Ke Mandarini İzmir'den Rum aşk şarkısı. İlk kez 1927'de Marika
Papagika plağa okumuş.

Segah Taksim Hüsnü Şenlendirici'nin trompetiyle.

Üç Kemerin Direği Muammer Ketencoğlu bu zeybeği trompet ustası dayısı
Ali Rıza Su'ya ithaf ediyor.

Alma Miya İzmir'den Yahudi aşk şarkısı.

Şu İzmir'den Çekirdeksiz Nar Gelik Aşk ve ayrılığa dair kadın zeybeği.

To Dervisaki 1910'larda Kostas Karipis plağa okumuş. Markos Melkon
Alemşeryan 1950'lerde söylemiş.

Gökçen Efe'm: Ödemiş'ten bir zeybek.

Yalo Yalo: Alaçatı'dan sirto formatında Rum aşk şarkısı.