Yunanistan'ın ilk başkentinde...
İlber Ortaylı

Milliyet PAZAR 20 0CAK 2008

Yunanistan'ın Mora Yarımadası ayrı bir dünya. Nauflion-Mora
Yenişehri'nde dolaşırken 18'inci yüzyıl Osmanlı medeniyetinin izlerini
her yerde Venedik kalıntılarıyla birlikte görmek mümkün


Fax: (0312) 427 20 64

Mora Yarımadası'nın Attika'ya bağlandığı bölgede 1829'da kurulan
Yunanistan'ın ilk başkentindeyiz: Modern Nauflion'un ana meydanındaki
eski Osmanlı Ulu Camii'nin duvarında bir levha; 1821'deki ayaklanmadan
sonra kurulan ve 1829'dan sonra da hayatına devam eden ilk Yunan
parlamentosunun bu binada toplandığını bildiriyor. Meydanın güney
cephesinde mütevazı üç katlı bir taş bina; ilk Yunan hükümeti Atina'ya
geçilene kadar burada çalışmış.
Paralel caddede yürüyoruz, İoannis Kapodistrias Sokağı; Yunanistan'ın
ilk cumhurbaşkanının adını taşıyor. Yunan ihtilali İtalyan ihtilalci
Manzini'nin fikirleriyle ve Avrupa'daki Yunan diasporasının fikri
örgütlemesiyle başladı. Malum, bizdeki kolaycı tarihçilerin zannettiği
gibi bu ayaklanmada Fener Patrikhanesi'nin hiçbir öncü, hatta artçı
rolü bile yoktur.
Kilise eski Bizans imparatorluğunun geniş sınırlarında yaşamayı her
şeyin üstünde tutmuştur. Eğer o sınırlar yeni imparatorluğun yani
Osmanlı'nın elinde ise ve Osmanlı da onlara ruhani ve idari yetkiler
veriyorsa, küçük ülkede ulusal devlet kurmanın hiçbir anlamı yoktur.
Ayaklanmayı denizciler ve topraksız köylüler bazı metropolitlerin ve
Kolokotronis gibi komitacıların önderliğinde başlattı. Hydra Adası'nın
zengin armatörleri zorlamayla ayaklanmaya katıldı ve ayaklanma
Avrupa'daki Lord Byron gibi ünlü Phil Hellen yani Yunanseverlerin
katkısı ve desteğiyle ve büyük devletlerin müdahalesiyle başarıya
ulaştı.


Avrupalılar müdahale etti
Yunanistan'ın ilk bayrağı İtalyanlarınki gibi üç renkteydi, ilk devlet
reisi de İoannis Kapodistrias... Fakir Yunanistan vergi bile
toplayamıyordu. Yargı işlerini görmek için köylüler halk mahkemesi
kuruyordu. Asayiş işlerini kimsenin meydanda gördüğümüz mütevazı taş
konaktan beklemesi mümkün değildi. Kolokotronis gibi komutanlardan
adeta pazarlıkla, ücret ödenerek kendi kuvvetleriyle asayişi
sağlamaları isteniyordu. Cumhurbaşkanı Kapodistrias idealistti,
köylülere toprak dağıtma sevdasına kapıldı ve bu sokağın üzerinde
suikasta uğradı.
Bir imparatorluktan anarşi içindeki bir cumhuriyete geçişin hikayesi
burada, Osmanlı'dan kalan son eserin kitabesinde; "Sahib'ül hayrat
ve'l hasenat Turnai el hac Mehmed Ağa'nın hayratı, sene 1217 (1801)"
yazılı... Anıtsal çeşmenin önünde duruyorsunuz karşıda küçük
Kapodistrias Oteli, biraz ötede de Lord Byron Oteli. Çeşmenin
yanındaki merdivenlerden tırmandığımızda "Franga Kilise" yani Frenk
kilisesi denen, camiden çevrilme Katolik kilisesine giriyorsunuz.
Duvarlarda Yunan ayaklanmasına katılan Yunan dostu Avrupalı
savaşçıların isimleri.
Yunanistan cumhuriyet rejimi ile bağımsızlığına devam edemedi,
Avrupalılar müdahale ettiler. Büyük devlet hanedanlarından kral
gelemezdi. Bu nedenle adaylardan biri olan, gelecekteki Kraliçe
Victoria'nın amcası olan Prens Albert listeden çizildi. Bavyera Prensi
Otto 1832 yılında yeni devletin hükümdarı olarak seçildi ve
Nauplion'da karaya çıktı.
Tasavvurları çılgıncaydı, ilk işi vergi toplayamayan devlete Atina'yı
başkent seçip imarına başlamak oldu. Yunancası daha doğrusu eski
Yunancası iyiydi, Almanya'da öğrenmişti; ne halkın konuştuğu ne de
yerli münevverlerin yazdığını beğeniyordu. Bu modern lehçeye Dimetiki
deniyordu ve çok fazla Osmanlı'dan, Slavlardan ve Arnavutlardan kalma
tabirlerle doluydu. Elinde kırmızı kalemle bakanlarının verdiği
lahiyaları düzelten, sert bir öğretmen olmuştu.
Kendisiyle birlikte gelen kurmaylarına ve muhafızlara Yunan
ayaklanmasını yürüten asker ve yerli komutanların tahammülü yoktu. Bir
darbe daha, Otto derdest edildi gönderildi. Mora yenişehrinde ondan
kalan hiçbir şey yok, sadece karısının adını taşıyan Kraliçe Amalia
Caddesi dışında.
Bizans'ın elindeyken 1247'de Haçlılara geçmiş bu bölge Batı
feodalitesinin ve kilisesinin bütün baskılarını yaşamış, nihayet
bölgeyi yöneten Enghlien hanedanı onu son dük Pietro Cornaro'nun
eliyle Venedik Cumhuriyeti'ne teslim etmiş. 1540'ta Türkler Venedik
hakimiyetine son verdiler, Mora Yarımadası Türklerin oldu ve bu şehir
de Mora Yenişehri olarak bölgenin başkenti.


Osmanlı'dan kalan izler
İkinci Viyana Kuşatması'ndan sonra 1686'da bölge tekrar Venediklilerin
eline geçti. 29 yıl sonra 1715'te şehit Ali Paşa sayesinde Türkler
bölgeye yeniden yerleştiler ve Venedik'i bölgeden attılar.
Venediklilerin yaptığı ve her tarafını Venedik aslanlarıyla
süsledikleri Palamidis Kalesi'ne yerleştiler. Şehirde 18'inci yüzyıl
Osmanlı medeniyetinin izlerini her yerde Venedik kalıntılarıyla görmek
mümkün ve Mora ayrı bir dünya.
Geziyi yaptığımız başkonsolosumuz Beyza Üntuna ve Atina'daki
maslahatgüzarımız Şander Gürbüz ile Yunan-Türk ilişkileri üzerinde
konuşuyoruz. Bu iki ilgisi derin diplomatımızın da gözlemlerinden
kaçmadığı gibi bu ülkenin bir farklı özelliği var. Yunanistan'ı
yönetenler belirli siyasi hanedanlar; Mitçotakis'in kızı Dora
Bakoyanni parlak bir Atina belediye başkanlığından sonra, dışişleri
bakanlığı yapıyor ve şüphe yok geleceğin başbakanı.
Şu andaki başbakan Karamanlis, amcası Karamanlis'in başbakan olarak
Türkiye'ye gelmesinden 50 sene sonra resmen gelen ikinci Karamanlis.
Muhalefetin lideri Yorgo Papandreu sadece partisinin değil, geniş bir
sempatizan kitlesinin reyleriyle yeniden genel başkan.
Babalarından ve amcalarından, hatta dedelerinden farklı olarak; her üç
lider de birbiriyle gülünç kavgalar yapmıyor. Cunta zamanındaki uzun
sürgün yıllarında birbirlerini yakından tanıdılar, belirli bir
olgunluk elde ettiler; politika merdivenlerini daha ölçülü olarak
tırmanıp tecrübe edindiler. Bu nedenle Türkiye ile kuru düşmanlık ve
ucuz polemiğin yarar getirmeyeceğini görüyorlar. Yakındaki ziyaretin
bu açıdan da faydalı geçmesini ve birbirine çok benzeyen bu iki
ülkenin siyasi ilişkilerinde dengeyi tutturacağını ümit ederiz. n