CUMHURİYET Strateji 04.02.2008
Kuzey'den sonra Güney Akım da somutlaşıyor...

Gazprom Balkanlara yöneldi

Putin'in Bulgaristan ziyaretinde Güney Akım Doğalgaz Projesi'nin
imzaları atıldı. Kuzey'den Almanya'ya giden hattın yanı sıra güneyden
geçecek bu hatla Avrupa'ya Rus doğalgaz akışı sağlama alınacak.
Türkiye üzerinden geçmesi düşünülen hatlar ise devre dışı kalmış
görünüyor.

Anar SOMUNCUOĞLU


TUSAM Rusya-Ukrayna Araştırmaları Masası



asomuncuoglu@tusam.net


Ocak 2007'nin sonunda Putin'in Bulgaristan ziyareti sırasında
Gazprom'un Güney Avrupa enerji piyasasına girişini garantileyecek olan
bir anlaşma imzalandı. Bulgaristan ve Rusya, Karadeniz'in altından
Bulgaristan'a, arkasından güney Avrupa'ya kadar uzanacak olan doğal
gaz boru hattı projesi konusunda anlaştı. Güney Akım adını alan boru
hattının fizibilite çalışmaları için İtalyan enerji şirketi ENI ve
Gazprom arasında eşit paylı ortaklık kuruldu. Bulgaristan ile yapılan
anlaşma uyarınca ise, Bulgaristan üzerinden geçecek olan Güney Akım
boru hattının mülkiyetinin yüzde 50'si Bulgaristan'a ait olacaktır.
AB'nin ve ABD'nin desteklediği ve Hazar doğal gazını Türkiye'ye
üzerinden Avrupa'ya taşıması için tasarlanan NABUCCO projesine böylece
bir darbenin daha vurulduğu iddia edildi. Gazprom başkanı, Güney Akım
yapıldığı takdirde NABUCCO'nun geçerliğini kaybedeceğini açıkladı.
Ancak ENİ şirketinden yapılan açıklamaya göre, iki proje birbirine
rakip değildir. Buna göre, 20 yıl içerisinde Avrupa'nın doğal gaz
ithalatına olan ihtiyacı neredeyse ikiye katlanacak ve dolayısıyla iki
projenin de gerçekleşme şansı vardır.

SIRBİSTAN İLE ANLAŞMA

Son dönemde Rusya'nın güney-doğu Avrupa'da yaptığı açılım Bulgaristan
ile yapılan enerji anlaşmaları ile sınırlı değildir. Bulgaristan ile
yapılan anlaşmadan bir hafta sonra Sırbistan yönetimi tam kadro
Moskova'daydı. Sırbistan'da devam eden seçim sürecine rağmen,
Sırbistan Cumhurbaşkanı Boris Tadiç ve Başbakanı Vojislav Koştunitsa
Putin ile bir araya geldi. Kosova meselesinin de görüşüldüğü
buluşmada, Altyapı Bakanı (ve cumhurbaşkanlık yarışının mağlup adayı)
Velimir İliç Sırbistan adına Rusya ile enerji anlaşmalarını imzaladı.
Bu anlaşmalarla Sırbistan Petrol Endüstrisi (NIS) şirketinin kontrol
paketinin Gazprom tarafından temel satın alma şartları belirlendi ve
iki ülke arasındaki enerji işbirliği esasları konusunda anlaşıldı.
Buna göre Güney Akım Sırbistan üzerinden geçirilecek, Gazprom,
Sırbistan'daki doğal gaz deposunu onaracak ve diğer yatırımlarda
bulunacaktır.

Anlaşma imzalanmadan önce AB'nin olumsuz tepkisinden çok bahsedildi.
Batı basınında özellikle yapılan anlaşmaların siyasi arkaplanı
konusunda yorumlar yapıldı. Sırbistan yönetiminin, Rusya'nın Kosova
sorunu konusundaki tutumuna karşılık şirketini ihalesiz olarak
Rusya'ya sattığı yazıldı. Bu yorumun bir parça doğru olduğu
varsayılabilir. Ne var ki, Rusya'nın Kosova konusundaki tutumu,
Sırbistan'ın karşılık olarak verebileceği ödülle bağlantılı değildi.
Bu tutum, uluslararası hukukun gidişatı ve devletlerin toprak
bütünlüğü konusunda ilkesel bir tutumdur. Rusya, tek taraflı olarak
ilan edilen bağımsızlığın tanınması gerektiğini belirtiyor. Aynı
zamanda Rusya, Gürcistan'ın ayrılıkçı bölgeleri için Kosova'nın
muhtemel bağımsızlığının bir emsal oluşturacağını vurguluyor. Ancak
Rus Dışişleri Bakanı Lavrov'un belirttiği gibi, bu meselenin emsal
olması, Rusya'nın onun emsal olmasını isteyip istememesi ile alakalı
değildir. "Bu emsal objektif olarak ve sadece Güney Osetya ve Abhazya
için değil, dünyanın değişik devletlerindeki yaklaşık olarak 200 bölge
için yaratılacaktır."

Rusya ve Sırbistan arasında yapılan enerji anlaşmasındaki Kosova
sorununun etkisini tamamen yadsımak mümkün değildir. Ancak esas olarak
Sırbistan açısından Rus önerisini çekici kılan husus, NIS şirketinin
Gazprom'a ihalesiz satışının Sırbistan'ın Güney Akım projesine dahil
edilmesiyle bağlantılandırılmasıdır. Üstelik Rus İnterfax ajansına
konuşan bir Kremlin yetkilisine göre, yapılan anlaşmalarla Sırbistan
Rus enerji kaynaklarının güney Avrupa'ya dağıtılması konusunda önemli
bir merkez haline gelebilecektir. Kommersant gazetesinin ise dile
getirdiği yoruma göre, iki ülke arasındaki enerji anlaşmalarının
siyasi arkaplanı Kosova'dan ziyade, Sırbistan'daki cumhurbaşkanlığı
seçimleridir. Buna göre, Avrupa enerji piyasasını garantilemek isteyen
Rusya, yapılan anlaşmalar aracılığıyla AB ile entegrasyondan yana
çıkan Boris Tadiç'i destekledi. Bu yoruma göre Rusya, Rusya yanlısı
olarak bilinen seçimlerin birinci turunun galibi milliyetçi Tomislav
Nikoliç'in Kosova konusundaki sert tutumunun Sırbistan'ın izolasyona
götüreceği ve böyle bir Sırbistan'ın da Gazprom'un işine yaramayacağı
kanısındadır. Ocak ayında yapılan Avrupa Konseyi Parlamenter
Meclisi'nin Kosova görüşmelerinde Rus temsilcisinin, Sırbistan'ın
AB'ye entegrasyonu yoluyla Kosova sorununun çözülebileceğini
belirtmesi, bu görüşü destekler niteliktedir.

AVRUPA'NIN İHTİYACI VE GAZPROM

ABD'de yapılan yorumlara göre, Baltık denizinin altından döşenerek
Almanya'ya uzanması beklenen Kuzey Akımı ve Karadeniz'in altından
Bulgaristan'a uzanacak olan Güney Akımı ile Rusya, Avrupa'yı enerji
çemberi içine almak istemektedir. Statfor Amerikan araştırma kurumunun
22 Ocak 2008 tarihli analizinde yer alan rakamlara göre, Kuzey ve
Güney Akımları ile birlikte Avrupa'nın toplam tüketimindeki Rusya'ya
olan doğal gaz bağımlılığı yüzde 25'den yüzde 35'e çıkacaktır. Buna
karşılık Rusenergy şirketinin uzmanı Mihail Krutihin'e göre, yakın
yıllar içerisinde Gazprom, Avrupa'ya olan gaz ithalatını en fazla 3
milyar tona kadar artırabilir. Rus kaynaklarında yaygın olan görüşe
göre, aslında iki yeni doğal gaz boru hattının yapılmasındaki amaç,
Avrupa'ya yapılan doğal gaz ithalatını önemli ölçüde artırmak
değildir. Esas amaç, şu anda Avrupa'ya yapılan doğal gaz ithalatı
konusunda ana transit ülke halinde bulunan Ukrayna'nın devre dışı
bırakılmasıdır. Ukrayna-Rusya doğal gaz krizinden Avrupa ülkeleri, Rus
gazına olan bağımlılığından kurtulmak gerektiği dersini çıkarmıştı.
Aynı olaydan dolayı Rusya'nın çıkardığı ders, doğal gazın transiti
konusunda Ukrayna'ya olan bağımlılıktan kurtulmaya yönelik atılan
adımların doğrulandığıdır. Kuzey ve Güney Akımlar, Rusya'nın Avrupa
doğalgaz piyasasına doğrudan ulaşımını sağlayan projelerdir. Hem
Almanya hem de Bulgaristan AB üyesidir. Projeler gerçekleştiği
takdirde, doğalgaz ithalatı şemasında yeni bir durum ortaya
çıkacaktır. Hatırlanacağı gibi, başlangıçta doğal gazın alternatif
yollarla Avrupa'ya ulaştırılması konusunda Rusya, Türkiye'yi stratejik
ortak olarak seçmişti. Ancak iki ülke Mavi Akım 2 konusunda anlaşmaya
varamadı. Hatta Türkiye'nin isteksizliğinin arkasında ABD baskısının
bulunduğundan bile bahsedilmişti.

ABD kaynaklı analizlerde yoğun olarak işlenen fikir, yeni boru
hatlarının Avrupa'nın Rusya'ya olan doğal gaz bağımlılığını artıracağı
yönündedir. Bu fikir genel olarak doğrudur. Ancak buradaki mesele
sadece Avrupa ülkelerinin ithal ettikleri Rus doğalgaz miktarının
artma eğilimini göstermesi değildir. Buradaki konu, Rus doğal gazına
alternatif olarak değerlendirilen Hazar doğal gazının Avrupa'ya ulaşıp
ulaşmamasıdır. Güney Akım'ın ve NABUCCO'nun çatışan projeler oldukları
söyleniyor. Bazı yorumlara göre, birbirlerine alternatif olmalarının
sebebi, taşıyacakları doğalgazın miktarı açısından değil, kaynağı
açısındandır. Zira son haberlere göre, Güney Akım'ın, üretimi giderek
artan Kazak doğal gazıyla doldurulması görüşülmektedir.