Neval Konuk Midilli, Rodos, Sakiz ve Istanköy'de Osmanli Mimarisi /Ottoman Architecture in Lesvos, Rhodes, Chios and Kos Islands adini tasiyan eser, yaklasik 1,5 yillik yogun bir calisma ile onun oncesinde yillara dayanan bir calismanin ilk urunudur. 2000 adet basilan kitapta adi gecen dort adadaki 30 cami/namazgah, mescid, 19 türbe/mezarlıklar, 6 kale, 5 kamu binası, 10 Eğitim binası, 6 hamam, 28 çeşme ile 10 Evler/Konaklar yer almaktadır. Ele alinan bu eserler, mevcut eserlerin dörtte birine tekabül etmektedir. Gerceklestirilen proje cercevesinde,  ik olarak buyuk boy kutulu bu prestij eser yayimlanmistir. Lozan Mubadilleri Vakfi Fotograf Arsivi, IRCICA Fotograf Arsivinin yani sira, 1900-1912 yillarina ait kartpostal koleksiyonumdan 50ye yakin arsiv fotografi ile 700e yakin tarafimdan cekilen fotograf kullanilmistir. Basbakanlık Osmanli Arsivlerinde yer alan arsiv belgelerine ve yunanca yayimlanan cok sayida makaleyede dayanarak kaleme alinmis, mimariyle birlikte Osmanlinin halen gunluk hayatta devam eden kulturune de yer verilmistir. İlerleyen gunlerde her bir ada icin ayri ayri ve tum eserleri ele alan-ayakta olmayanlarda dahil- kitaplarda yayimlanacaktir.
Midillli ve Sakiz mubadillerimizin aziz hatiralarina ithaf ettigim eserimin, ekte kapagi yer almaktadir.

Kitabin giris kismindan bazi alintilar asagida yer ver verilmistir. 5 Mayis 2007 tarihinde ntv kanalinin haber bultenlerinde, kitapla ilgili bir haber ve benimle yapilan bir ropartajda yer alacaktir.
Saygilarimla.


Midilli, Rodos, Sakız  ve İstanköy’de Osmanli mimarisi:
Osmanlı Devleti, hâkimiyeti altına aldiklari Balkan ve Arap yarimadasında oldugu gibi, Ege Adaları’ni da mimari eserler ile donatmis, kendilerinden once yapılmis yapilari kullanmis veya onarmistir. Ayrica, gittikleri her yere kulturlerini de goturmuslerdir. Ornek verecek olursak, Osmanli kayitlarinda, gorulduğu uzere, Sakiz’in ipekli bir kumas olan kemhasi ile gomleklik kaba pamuklu bez dimisi, Midilli’nin peyniri ve yogurdu, Rodos’ın orta ve yan kece ile ihramı cok meshurdu.
............ ......... ......... ......... .
Gunumuzde, Ege adalarinda gorulen yapilarin genel gorunumu, Osmanli İmparatorlugu’ nun diger bolgelerinde insa edilen yapilarla benzerlikler gostermektedir. Osmanli kulturunun maddî ve manevî varligi, kurdukları vakiflar aracıligiyla, halen yogun bir sekilde gorulebilmektedir. Ancak, Yunanistan yasaları devletlerinin kuruluş tarihi olan 1830 oncesine ait Osmanlı yapilarini, tarihî eser olarak kabul etmektedir. Bu tarihten sonra insa edilen hukumet konaklari, saat kuleleri basta olmak uzere pek cok mimarî yapi koruma altina alinmamistir.
     Bugune kadar yapilmis bazi yayinlar olmakla birlikte, Yunanistan’daki Osmanli İmparatorlugu doneminden kalan mimarî mirasin Turkiye tarafindan henuz tam bir envanteri cikartilamamistir.
Bu sebeple, ayakta olan yapilarin sayisi tam olarak bilinmemektedir. Ancak, Yunanistan ICOMOS’unun ulkedeki Osmanli mimarî eserlerinin tespiti ile ilgili bir kataloglama yaptigi bilinmektedir. Bu calismayla ilgili olarak ICOMOS uyesi Sayın Nikos Agriantonis 2005 yilinda İstanbul’da duzenlenen bir toplantıda su bilgileri vermektedir:
“Kataloglama islemlerinde kolaylık sagladigi icin, 1830 tarihini esas aldik. Yunanistan’da 2300’e yakin tarihi eserin envanterini cikarttik. Bunlardan bir kismi kamuya ait yapilar, bir kismi da ticaret ve sosyal amacli binalar. Yani, imaretler, medreseler, camiler, kopruler, minareler, evler, askerî savunma yerleri (kaleler, limanlar, hisarlar) ve su sistemleri. Bunlar Osmanli donemine ait olarak kaydedildi. Bu envantere ayni dönemde insa edilen kiliseleri, manastirları, kisacasi, Hiristiyanlikla ilgili yapiları dahil etmiyoruz.
Ayrica, 8500’e yakin, zamaninda Osmanlilar tarafindan kullanilmis, icinde simdi kimsenin yasamadigi ve yikilmamis ev tespit ettik. Kisacasi elimizde bulunan tarihi eser, sayısı cok fazla.
Daha once size bahsetmis oldugum kamu yapilarinin durumu kotu ile cok kotu arasi bir yerde. Bazilari yikildi, yikilacak. Bu binlerce kamu binasinin %de 90’dan fazlasi Yunan Devleti’nin mal varligi olarak kabul ediliyor. Osmanli donemine ait binlerce yapi arasindan yalnızca on cami, bes minare, iki hamam ve onkaleyi restore ettigimizi goz onune alirsak, hicbir sey yapmadigimizi soylemek olasi. Yapilan okyanusta bir damla gibidir.
Söylediklerimin daha anlaşılır olması icin size Yunanistan’da kullandigimiz bir terimden, Bizans sonrası teriminden soz etmek istiyorum. Bu terim Yunanca’da kullanılan sekli ile en azindan resmi kataloglama calismalari acisindan Osmanli doneminin var olmadigini varsayiyor. Yani, yalnızca Dogu Roma Donemi (Bizans) ve Bizans Sonrası Donem var. Anlayacaginiz daha baslangicta Yunan Devleti’nde bu yapilarin kaderinin ne olacağına dair bir on yargi var.”[1]


Çalışma hakkında:
Osmanlı eserlerinin envanterinin cikartilmasini amaclayan calisma kapsaminda Midilli, Rodos, Sakız ve İstanköy’de tarafımdan bir inceleme yapılmistır.
Rodos baskonsolosumuz Sayın Ahmet Arda ile Rodos Başkonsoloslugu sekreteri ve tercumani Selçuk Ozcan Bey 19-23 Mayıs 2007’de Midilli’de, 24 Temmuz- 5Ağustos’ta Rodos’ta; 6-7 Ağustos’ta Rodos Baskonsoloslugu sekreteri Nermin Diker Sakiz’daki bu çalışmama katılmışlardır. 9 ve 10 Ağustos 2007 tarihlerinde de yalnız olarak İstanköy adasında inceleme gerçeklestirilmiş tir.  
Calisma sonucunda tespit edilen eserlerin dortte birini kapsayan bu kitapla; Oniki adadaki Osmanlı mimarî eserlerinin belgelenmesi ve Yunanistan’daki kulturel mirasımizin kayda alinarak gelecek kusaklara aktarilmasi dogrultusunda onemli bir adim atilmistir.
Osmanlı mimarîsinin gizli kalmis yapilarini heyecanla ve gururla ortaya cikarmama fırsati veren buyukelci Sayıin Haydar Berk’e, bu calisma esnasinda bana kismen de olsa eslik eden, Rodos Baskonsolosu Sayın Ahmet Arda’ya, calıismanin baslangicindan sonuna kadar her turlu destek ve yardimlarini gordugum Disisleri Bakanligi Kuzey Akdeniz Genel Mudur Dairesi Baskanı Kerim Uras, Ozlem Ergun’e, Yunanca tercumeleri gerceklestiren Ankara Universitesi DTCF Cagdas Yunan Dili ve Edebiyatı Bolum Baskani Ogr.Gor.Dr.İbrahim Kelaga Ahmet’e, T.C. Disisleri Bakanligi Yunanistan Dairesi’nde idarî memur Sehide Gökcebay’a, Rodos Baskonsoloslugu sekreteri ve tercumanı Selcuk Ozcan Bey ve T.C.Rodos Baskonsoloslugu Sekreteri Nermin Diker ve Stratejik Arastirmalar Merkezi'ne tesekkurlerimi sunarim.

Öğr.Gör.Neval KONUK
Marmara Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü
Mart 2008