Fener Rum Patrigi Bartholomeos
Bizans ihya edilemez
mILLIYET, 01-12-2005

Patrik, "Bazilari, ikinci Vatikan olmak istiyorlar diyor. Bunlari katiyetle yalanliyoruz. Devlet içinde devlet kurmak ve patrikhanenin siyasi bir güce dönüsmesi Ortodoks kilisesinin kaidelerine terstir" dedi

SOHBET ODASI
DERYA SAZAK


Heybeli izlenimleri

Patrik söylesisi, Heybeliada'ya giderken, Ataköy Marina'dan kalkan Halki yatinda basladi, alti saatlik maratonun ardindan Fatih Sultan Mehmet'in Istanbul'un fethi sonrasinda Rumlarin dini ibadetlerini serbestçe yapabilecekleri konusunda Patrige verdigi 'Milletbasi' fermaniyla ilgili mozaigin altinda Bartholomeos ile çektirdigimiz fotografla Fener'de son buldu.
Ercan Arslan, her ani özenle fotografladi. Dini bayramlari nedeniyle Patrigin ABD'den gelen konuklari vardi. Heybeliada Ruhban Okulu'nda ayni siralari paylasmislardi. Faytonla tepeye tirmanirken, arabacinin 'Biz çoktan AB'ye girdik' diye açikladigi AB-Türkiye bayraklari yabanci konuklarin da ilgisini çekti.
Patrik, mezun oldugu okulda dolasirken çocuklar gibi sendi. Kütüphaneyi, bahçedeki sapeli, dershaneleri, yatakhaneleri gezdirdi.
Tarihi ikonalar, eski eserlerle ilgili bilgi verdi. Lisenin Türk müdürü okulda bulunuyor. Heybeliada'nin tepesinden deniz bir baska güzel. Bahçede Patrigin besledigi hayvanlar var. Tavus kusu, keçiler ve koyunlar. Yunanistan'dan turistler geziyordu... Tarihi degerdeki Hz. Isa ve Meryem Ana ikonalari, Metropoliten Müzesi'nde sergilenmis.
Sicak bir insan Patrik, dini ritüellerdeki görüntüsünün aksine, hayata esprili bakiyor.Yeni Papa 16. Benediktus'un Türkiye'de basilan AB kitabindaki 7.5 YTL fiyati görünce 'Papa ucuza gitmis!' diye takildi. Dünyada 5 milyondan fazla satilan 'Da Vinci Sifresi'ni sorduk, vakit bulup okuyamamis. Yakinda ABD'ye gidecek. Seneye Papa'yi Istanbul'da agirlayacak. Diplomatik yönüyle de öne çikan bir Partik, Bartholomeos. Bahari, memleketi Gökçeada'da karsilamayi seviyor. Köyüne gidiyor. Esek sirtinda adayi geziyor.
Ruhban okulundaki Atatürk büstünde yazili 'Hayatta en hakiki mürsit ilimdir' sözlerini animsatirken, 'Ilim okulda yapilir ama burasi kapali' demekten kendini alamadi. Atatürk'ün yagliboya bir tablosu Fener Rum Patrikhanesi'ndeki makam odasinin duvarinda asili.

DERYA SAZAK: Heybeliada Ruhban Okulu'nun açilmasi tartismalari AB sürecinde hiz kazandi. Türkiye, patrikhanenin Ortodoks âlemi üzerindeki 'ekümenlik' iddiasini tanimiyor. Lozan'in kiliseye evrensel nitelik kazandiracak sekilde tartismaya açilmasini ileride Vatikan benzeri bir yapilanmaya 'devlet içinde devlet olmaya' götürebilecegi gerekçesiyle karsi çikiyor. Bugün Heybeliada'da bütün bu kavganin odagindaki okuldayiz. Siz de 1961'de buradan mezun olmussunuz. Okul, Osmanli döneminde tarihi bir manastirin etrafinda 1844'te kurulmus, 1971'de Anayasa degisikligi ile özel yüksekokullarin devletlestirilmesi sirasinda kapatilmis. Lise bölümü 'resmen' açik görünüyor. Ilahiyat kismi 34 yildir kapali. Ruhban okulunun açilmasindaki bunca israr neden?
BARTHOLOMEOS: Aya Triada Manastiri Ortodoks inancinin kutsal mekânlarindan biri. Tarihçiler Aziz Fotios tarafindan 9. yüzyilda kurulan manastirin Hiristiyanligin Kutsal Üçlüsü'ne (Aya Triada) ithaf edildigini belirtiyor. Hazreti Isa'nin çarmiha gerilisi ve acilari dindiren Meryem Ana kutsal ikonalari asirlar önce yapilmis. Iki sene önce Basbakan Erdogan'in da istegiyle New York'a götürülerek Metropolitan Müzesi'nde sergilendiler. 1500'lü yillardan kalma kutsal kitap tefsirlerinin yer aldigi hazine degerinde bir kütüphaneye sahibiz. Aya Triada Manastiri Istanbul'un fethinden sonra da varligini sürdürmüs, eski yapi II. Abdülhamit'in izniyle yeniden yapildi. 1844'te teoloji egitimi veren bir okul açilmistir.

Kapatma haksizdi
Gerek Osmanli döneminde gerek Cumhuriyet döneminde çok patrik yetistirdi. Iskenderiye, Sam patrikleri buradan mezun oldular. Okul 1971'e kadar açik kaldi, buradan mezun olanlar yalnizca ruhaniligi seçmedi, akademisyenler, lise hocalari çikti.
Ruhban okulunun tartisilmasinin nedeni bizce haksiz yere kapatilmis olmasi ve dünya Ortodoks âleminde birinci makam olan Istanbul Rum Patrikhanesi'nin kendi elemanlarini yetistirme imkânindan mahrum edilmesidir.

Birinci makam derken, 'ekümenlik' tartismasi...
Bir hiyerarsi var Hiristiyan-Ortodoks âleminde, 15-16 müstakil kilise var. Otosefal veya otonom, iç islerinde bagimsizdirlar fakat Ortodokslugu ilgilendiren konularda Istanbul Patrikhanesi'nin hiyerarsi açisindan birinci makam olarak bir koordinasyon yetkisi vardir. Panortodoks toplantilarina davet etmeye ve riyaset etmeye hakki vardir. Bu da kilisenin ekümenik konsillerinin kaidelerine dayanan bir haktir, imtiyazdir. Ve bu bütün Ortodoks kiliseleri tarafindan taninan ve kabul edilen bir statüdür. Istanbul'dan sonra, Iskenderiye, Sam, Kudüs, Moskova, Sirbistan diye siralanir. Bu hiyerarside Istanbul patrikhanesi birinci olmaya devam edecektir.

Vatikan da kabul ediyor
Bu gücünü nereden aliyor?
Istanbul, fethedilene kadar kiliseye bazi imtiyazlar verilmis. Ortodoks kiliseleri tarafindan degil, Vatikan ve Protestan kiliseleri tarafindan da kabul ediliyor. Mesela Papa, Vatikan yönetimi Ortodoks âlemiyle diyalog kurmak veya inisiyatif almak istedigi zaman Istanbul Patrikhanesi ile temas kuruyor. II. Jean Paul'ün ölümünden sonra yeni papa seçilince Katoliklerle diyalogumuza hiz vermek amaciyla eylül ayinda bütün Ortodoks kiliseleri temsilcilerini Istanbul'a davet ettik, görüstük.

Katolik ve Ortodokslar arasinda tarihte çatismalar, savaslar yasandi, ayrilik oldu...
50 sene öncesine kadar iliskimiz kopuktu.

Karsilikli aforoz bes asirdan fazlaydi.
Istanbul Patrigi Athenagoras, 1964'te Papa 6. Paul ile Kudüs'te bulustu ve yeni bir çigir açtilar. Ben Heybeliada'dan sonra Roma'da okudum. Katolikleri yakindan taniyorum. Ölen Papa, 1979'da Türkiye'yi, patrikhanemizi ziyaret etmisti. Katoliklerlel, Protestanlarla da teolojik diyalog ve dostlugumuzu sürdürüyoruz. Müslüman âlemiyle, Museviler ile köprüler kurduk. Simdi bu 'dinlerarasi diyalog' moda haline geldi. Biz bunun öncüsüyüz. 20-25 sene önce basladik bu görüsmelere.

Fatih'in Fermani
Istanbul fetihten önce yagmalandi. O tarihte götürülen 'kutsal emanetleri' geri almissiniz. Neydi bunlar, ikonalar mi?
O dönemden kalma çok degerli emanet var. Ben aziz mertebesine erismis iki büyük selefimin reliklerini (kemikleri) istedim, Roma'da St. Peter Kilisesi'nde muhafaza ediliyordu, Papa bir mektupla bunlari Istanbul Rum Patrikhanesi'ne iade etti.

Haçli Seferleri'nin Islamiyetin Kudüs'teki varligina son vermek amaciyla düzenlendigini biliyorduk, o arada Dogu Roma'nin baskenti de saldiriya ugramis, yagmalanmis...
1204 senesinde Latinler, Katolikler tarafindan fethedildi. Imparator ve Patrik Istanbul'u terk etmek mecburiyetinde kaldilar. Iznik'e tasindilar. Haçlilar Dogu'ya giderken Istanbul'da durdular ve dönemin Konstantinopolis'ini fethettiler. Ortodokslari ezdiler. Kiliseleri yagma ettiler, kutsal esyalari yagmaladilar ve Avrupa'ya götürdüler. Bu durum 57 sene sürdü. 1261'e kadar...

Fatih Sultan Mehmet, Istanbul'u 1453'te fethediyor, Rum Patrigi'ni çagiriyor ve bir ferman veriyor. Saniyorum simdi Fener'deki patrikhanenin duvarinda temsili resmi var. Fatih'in fermani o zaman ne anlama geliyor?
Çok önemli bir jest ve metindir. Çünkü Hiristiyanlarin buradan gitmesini istemedigini gösteren bir belgedir. Hayatlarina, örf ve âdetlerine yeni idare altinda devam etmelerine müsaade etmisti. Patrigi 'Milletbasi' olarak ilan etmisti. Yalniz Rumlarin dini lideri degil Osmanli Imparatorlugu'ndaki bütün Hiristiyanlarin mesul temsilcisi olarak kabul edilmisti Patrik. Sirp Ortodokslari veya Bulgar Ortodokslari için Babiâli'ye karsi sorumlu olan ve onlarin adina konusabilen Istanbul Patrigi idi. 'Milletbasi', sadece Ortodoks milletinin, yalniz Rumlarin degil Ortodoks âleminin basi.

Müftülerin haklari
Ancak Patrige taninan yetki, siyasi ve idari olmaktan çok, 'izdivaç, vaftiz, defin' gibi sosyal ve ruhani alanlarda degil mi? Tarih kitaplarinda öyle okumustuk.
Bugün Bati Trakya'daki müftülerin haklari neyse onlar. Vasiyet, miras gibi alanlari da düzenliyordu ferman. Lozan Antlasmasi'yla bu imtiyazlar Istanbul Patrigi'nin elinden alindi, çünkü Türkiye'de Medeni Kanun kabul edilmisti. 1923'ten sonra Patrigin yalniz dini imtiyazlari korundu.

Patrikhane bugün de yönetsel, siyasi hedeflerin pesinde degil, öyle mi?
Hayir, bugün de istemiyoruz. Bazilari diyorlar ki, 'Rum Patrikhanesi yok Bizans'i ihya etmek istiyor', 'Ikinci Vatikan olmak istiyor'. Bunlari katiyetle yalanliyoruz. Defalarca söyledigim gibi, 'devlet içinde devlet kurmak' ve patrikhanenin siyasi bir güce dönüsmesi Ortodoks kilisesinin kaidelerine ters düsüyor.
Türkiye Cumhuriyeti hükümeti, patrikhaneye böyle bir öneride bulunsa bile, yani siz 'Ikinci Vatikan olabilirsiniz' dese bile bunu reddederiz.

Sezar'in hakki Sezar'a
Ortodoksluk dünyevi konularda güç ve iktidar arayisinda degil mi?
Incil'de Mesih Isa'nin sözleri var: 'Sezar'a ait olani Sezar'a, Allah'a ait olani Allah'a vereceksin.' Biz buna inaniyoruz.

Seküler alana girmek istemiyorsunuz.
Istemiyoruz. Mahsus yaziliyor ve tekrar ediliyor.

Bu güvensizlik neden?
Önyargilar, bilinçsizlik var, simdi herkes Lozan'dan bahsediyor. Kim okuyor, Lozan Antlasmasi'ni? Ama herkes Lozan'dan konusuyor. Okusunlar bakalim, ne bulacaklar?

Lozan uygulanmadi

AB Komisyonu Temsilcisi Kretschmer, Lozan Antlasmasi'nin daha genis yorumlanmasini isteyen bir demeç verdi.
Lozan Antlasmasi keske Rum cemaatinin 100 binden fazla oldugu zaman tatbik edilseydi. Lozan uygulanmadi.

Lozan'da azinliklar açisindan uygulanmayan maddeler var mi?
Lozan'in tanidigi Rumlarin Ermenilerin ve Musevilerin dini egitim haklari vardir, kendi olanaklariyla dini okul açabilir, din adami yetistirebilir deniyor. Istanbul eski valisi Erol Çakir bir gün beni vilayete çagirdi, Ankara'dan Disisleri'nden bir emir geldi size bunu iletiyorum, 'Ekümenik kelimesini bir daha kullanmayin' dedi. Ben de valiye dedim ki, 'Lozan'da böyle bir sey yok ama azinliklarin dini egitim haklari var. Ruhban okulunu kapatmakla bizi bu haktan mahrum etmis oluyorsunuz. Lozan'i çigniyorsunuz.'

Heybeliada Ruhban Okulu'nun kapali olmasi...
Lozan'a aykiridir.

2. Roma yok ki üçüncüsü olsun

Rusya'daki Ortodokslugun güçlenmesi de bu dönemde mi, gerçi Fatih Istanbul'u fethettikten sonra Rus çarlari kiliseye kapiyi açiyorlar.
Çarlik Rusya'sinda 'Üçüncü Roma teorisi' çikti. Ruslarin mantalitesine göre 'Birinci Roma düstü, Katolik oldu'. Yeni Roma olarak adlandirilan Istanbul Türklere geçti. Ruslar, bu manevi güç kaybini 'Artik Ortodokslugun merkezi biziz' diyerek lehlerine çevirmeye çalistilar. Patrikhanemiz bu teoriyi hiçbir zaman kabul etmedi. Çünkü biz diyoruz ki 'Ikinci Roma yok ki, Üçüncü Roma olsun. Istanbul'un kilise açisindan ikinci adi 'Yeni Roma'dir.

Bugün nasil anmak gerekiyor?
Bugün patrikhanemizin veya Patrigin tam unvani Konstantinopolis... Yeni Roma Baspiskoposu ve Ekümenik Patrik.

Istanbul'u hâlâ Konstantinopolis diye mi aniyorsunuz? Peki, Konstantinopolis, simdi kavramlara takilmayacagim ama yine Türkiye'den bakinca hani bir türlü Istanbul sözü kullanilmiyor...
Istanbul ne demek? Rumca Istinboli, sehre dogru demek. Yani Istanbul kelime olarak etimoloji açisindan Konstantinopolis'ten daha Rumcadir.
Osmanli döneminde sehrin adi Konstantinopolis degil miydi? St. Petersburg gibi bunun siyasi amaci yok, hemen böyle kuskulara düsmeyelim. Konstantinopolis derken yani bu demek degil ki Bizans'i ihya edecegiz!

Devletimize bagli insaniz

Ekümenligin taninmasi ve ruhban okulunun açilmasinin ardinda 500 yillik 'Bizans'i geri alma' düsünün yattigi, Karadeniz'de Rum Pontus yönetimini kurma ve bu sekilde 'Küçük Asya felaketinin' rövansini almaya dönük Yunan 'Megali Idea'sini gerçeklestirme isteginin yattigi öne sürülüyor...
Hepsi fasarya! Biz realist, medeni insanlariz. Memleketimize (Türkiye Cumhuriyeti), devletimize bagli olan insaniz, hiçbir zaman devletimize problem çikarmadik, çikarmiyoruz da. Böyle çilgin hayaller pesinde degiliz. Bizler Türkiye'de yasiyoruz. Birakin bizi, Yunan hükümetine, Yunan Basbakani'na sorsaniz, Yunanistan'da dogru dürüst düsünen vatandaslara sorsaniz, 'Istanbul'u tekrar alip Bizans'i, tekrar Konstantinopolis'i kuracaksiniz', akli basinda kimse böyle sey düsünmez .
Patrikhane bunu nasil yapacak? Istanbul'da 3 bin Rum kaldi, biz kiliselerimize papaz tayin edemiyoruz, burada 'Istanbul'u isgal edecegiz, Vatikan kuracagiz,' Güldürmeyin beni!.. Halimizi görüyorsunuz, Heybeliada Ruhban Okulu kapali, dogru dürüst din adami, ilahiyatçi yetistiremiyoruz. Okulun bahçesinde Atatürk büstü var. 'Hayatta en hakiki mürsit ilimdir' yaziyor. Ama okul kapali. Nerede ilim yapacaksiniz?

YARIN: Heybeliada nasil açilir?