BALKAN PAZAR

EVLİYA ÇELEBİ’NİN GÜZERGÂHI
Evliya Çelebi’nin Takib Ettiği Yollar

VIII. bahsimizden itibaren, Osmanlı ülkelerini memleket memleket, şehir şehir tasvir etmeye çalışırken, Evliya Çelebi’ye ağırlık vereceğim. Onun anlattıklarının ilgiye değer taraflarını hulâsa etmeye çalışacağım. Diğer kaynaklarla da mukayese edeceğim.
Evliya Çelebi, 25 Mart 1611’de İstanbul’da doğdu. Fatih devrinde Kütahya’dan İstanbul’a yerleşen bir ailenin çocuğudur. Medresenin yüksek kısmını bitirememiştir. Kariyerini 1640’tan ölünce ses sanatkârı (hanende) olarak yapmış, bu sıfatla Saray müzisyenleri arasına girmiş, tatlı dili ve şakacılığı ile IV. Murad’ın dikkatini çekerek musâhib-i şehryârî olmuş, padişah ölünce 29 yaşında iken Saray’dan çerağ edilmiştir.
1640’tan sonraki kariyeri, diplomatlıktır. Ecnebi devletlere daha çok kurye olarak gönderildiği gibi, beylerbeyiler arasındaki mühim mektuplaşma ve haberleşmeleri de te’min etmiş, daha doğrusu, bu işi, seyahat etme fırsatı verdiği için tercih etmiştir. Bu devirde hâmisi, Sadrâzam Dâmâd Melek Ahmed Paşa’dır. Onunla akrabalığı şu şekildedir

(VIII, 23-4):

Nakşbendî olan Paşa 1610’dan az önce doğmuştur, binâenaleyh Evliyâ’dan ancak bir kaç yaş (belki 5 yaş kadar) büyüktür. Paşa’nın halası (babasının kızkardeşi, galiba ablası), Evliyâ’nın anneannesidir. Yâni Paşa, Evliyâ’nın annesinin dayısının oğlu, 2. derecede dayısıdır. Evliya da paşanın halasının kerîme-zâdesi (kız tarafından torunu) olmaktadır. Evliya, 3 padişahla şahsen tanışmış ve iltifatlar görmüştür: IV. Murad (1623-1640), kardeşi İbrahim Han (1640-1648), bunun oğlu IV. Mehmed (1648-1687). IV. Mehmed’in son saltanat yıllarında ölmüştür. I. Ahmed (1603-1617) devrinde doğan Evliya, gerçekte 3 kuşaktan 6 padişah devrinde yaşamıştır. 1630 yıllarından 1680’lere kadar uzanan yarım asırlık müddet içinde gelip geçen sadrâzam, vezir, sanatkâr, ulemâ ve ileri gelenlerin ekserisiyle şahsen tanışmıştır.

Evliyâ’nın gezdiği, ayak bastığı topraklarda bugün 34 müstakil devlet bulunmaktadır: Türkiye, Rusya, Arnavutluk, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, Macaristan, Slovakya, Avusturya, Polonya, İran, Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Arabistan, Mısır, Sudan, Habeşistan, Somali, Cibuti, Çek Cumhuriyeti, Ukrayna, Moldavya, Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Makedonya, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan, İsrail, Eritre.
Evliya Çelebi, I. cildini İstanbul’a ayırmıştır. II. cildine, İstanbul - Bursa yolculuğu ve Bursa’nın tasviri ile başlar. Biz de bundan sonraki VIII. bahsimize Bursa ile başlayacak, fakat sonra Osmanlı ülkelerini bahislere bölerken, Evliyâ’yı tâkıyb etmeyecek, fakat her bahiste, onun anlattıklarının bizce mühim olan taraflarını vereceğiz. Tabiatıyla Evliya’nın görmediği ülkeleri de vardır: Yemen, Trablusgarp, Tunus, Cezayir, Kıbrıs gibi...
Evliya, İstanbul’dan 5 muharrem 1050 cuma günü ayrılmıştır: 27 Nisan 1640 günü, IV. Murâd’ın ölümünden tam 2 ay, 17 gün sonra, İstanbul’dan ilk defa ayrıldığı bu tarihte seyyahımız, 29 yaşını 1 ay ve 3 gün geçmektedir. Bu seyahatler, 44 yıl sürecektir. Aşağıda vereceğimiz tarihli güzergâh, ilk defa ortaya konmaktadır. Ben, Evliyâ’nın 10 cildini satır satır 2 defa okudum. İlki 1944, ikincisi 1970 yıllarındadır. Çeşitli pasajları, defalarca ayrıca okumuşumdur. Her Osmanlı tarihi mütehassısının, Evliyâ’yı çok iyi dikkatle, kendini vererek okumuş, sahasına göre notlarını almış ve metni hazmetmiş olması îcâb eder.

II. Cilt

II. cildinde gezdiği ülkelerde verdiği güzergâh, daima şehir ve kasabalara ait olmak üzere şöyledir:

İSTANBUL (hareket: 27.IV.1640) - Heybeli - Mudanya - BURSA - Mudanya (28.V. 1640) - Armutlu - Yeşilköy (İSTANBUL).
İSTANBUL (hareket: 21.VI.1640) - İZMİT - Yalova - Heybeli - Burgaz - Kınalı - Büyükada - İSTANBUL.
İSTANBUL (hareket: 19.VIII.1640) - Şile - Ereğli - Bartın - Amasra - İnebolu -SİNOP - Bafra - SAMSUN - Ünye - VONA (ORDU) - GİRESUN - Görele - Akçaâbâd (Polathâne) - TRABZON - Değirmenderesi - Sürmene - RİZE - FAŞE (BATUM) - ANAPA - Taman - Çoçka - Balısıra - AZAK (Azov - Rostov) - Bağçesarayı -Azak Bağçesarayı - Balıklava - Kelgra (Dobruca’da) (burada: 8 ay ve denizden) - Terkos - Rumeli Kavağı - İSTANBUL.
İSTANBUL - İstendi adası - Değirmenlik adası - Atina - Anapoli - Benefşe - Çuha adaları - Koron - Modon - Barak adası - Anavarin (Navarin) - Çuha adaları - Todori (Girit’te) - Nazarte (Girit’te) - HANYA - Çuha adaları - Benefşe - Anapoli - İstendil adası - Sakız - Limni - Midilli - Bozcaada - İSTANBUL (17.XII.1645).
ÜSKÜDAR (1 ay) - Pendik - Hereke - İzmit - Sapanca - Hendek - Düzce - BOLU - Gerede - Çerkeş - Tosya - Osmancık - AMASYA - NİKSAR - Koyulhisar - ERZURUM - Hasankal’a - Hınıs - Mekû - Karabağ - Nahcıvan - Karabağ - Merend - Güherîn - Şehlân - TEBRİZ - Şenb-i Gaazân - Seravrût - MERÂGA - Gühervân - ERDEBİL - Sofyân - HOY - Çurs - REVÂN - GENCE - Araş - SEKİ - Niyâzâbâd - ŞEMÂHI - BAKÛ (8.II.1647) - Saburan - DERBEND - Ordubar - TİFLİS - Ahıska - Şavşad - Ardahan - Dumlu - Erzurum (bir hafta) - Hasankal’a - Geçkovan - KARS - Kağızman - Mağazbird - Zarşed - Revân - Pasinler - Hasankal’a - Erzurum - Gümüşhane - BAYBURD - Tortum - Günye (Karadeniz kıyısında) - Erzurum (varış: XI.1647, hareket: 15.XII.1647) - Hınıs - Kemah - ERZİNCAN - Şebinkarahisar – Niksar (6.1.1648) - Lâdik - Ilıca - Merzifon - Köprü - Tosya -Merzifon - Köprü - Merzifon - Gümüşhacıköy - ÇORUM - Kalecik - ANKARA - Kalecik - Ker - Kerez (Amasya yakını) - Kurşunlu - Ankara - Mürted - Ankara - Mürted - Çerkeş - Ali Zaîm (Mürted’e yakın) - Kalecik - Keskin - Beypazarı - Ankara - Ayaş - Beypazarı (hareket: VII. 1648) - Göynük - Taraklı - Geyve - Sapanca - İzmit - Mereke - Gebze - Pendik - Kartal - Bostancı - Kadıköyü - ÜSKÜDAR (21.VII.1648, bir ay kadar kalıyor, bu sırada Sultan İbrahim’in yerine IV. Mehmed geçiyor).

III. Cilt

ÜSKÜDAR - Kartal - Gebze - Hersek - İZNİK - Yenişehir - Lefke - Söğüt - ESKİŞEHİR - Seyyidgazi - Bolvadin - Akşehir - Ilgın - KONYA - Ereğli - Ulukışla - Gülek – ADANA - Payas - İSKENDERUN - Belen - Merc-i Dâbık - ANTAKYA (hareket: 19.X. 1648) - HAMA - HUMS - ŞÂM (varış: 28.X.1648, hareket: 26.1.1649, Şam’da kalış müddeti: 2 ay, 29 gün) - Kerek - Baalbek - Sûr - ÂKKÂ - Safed - HAYFA - YAFA - Lût - Remle - GAZZE - Askalân - Remle - Kuneytıra - ŞAM (hareket: 6.XI.1649) - Marsata - Hums - Hama - Maarratü’n-Nûmân - HALEB - Bâb - Nizib -Bîrecik - RAKKA - Sürûc - URFA - Kürik - Samsad - Harran - Câber - Bâlis -Re’sü’l-Ayn - Ane - Deyr-i Zor - Siverek - Rahbe - Çermik - Cüngüş - Cerger - Kargasekmez - Kâhta - HISN-I MANSÛR (ADIYAMAN) - Samsad - Behisni - MAR’AŞ -Kars-ı Mar’aş - Göksün - KAYSERİ - Bor - Aksaray - Muşkara (Nevşehir) - Kayseri -Elbistan - Açtı - Gürün - Darende - Ulaş - SİVAS (Haleb - Sivas yolu: 4 ay) – Divriği - Eğin - Arabkir - HARPUT - Pertek - Sağman - Çemişkezek - Palu - Çapakçur - Genç - Atak - Caska Kulp - Terdi - Muş - ÇAPAKÇUR (BİNGÖL) - Tekman – Kiğı - SİVAS (8 ay kaldıktan sonra hareket: 2.V.1650) - Sivas Yenişehri - Çamlıbel - Ankara - Turhal - Zile - Elvan Çelebî - Çorum - İskilip - Merzifon - Gümüşhacıköy - Çankırı - Tosya - Koçhisar - Karacalar - Çerkeş - Bayındır - Gerede - Çağa - Kastamoni - Küre - Devrekani - Taşköprü - Mudurnu - Göynük - Taraklı - Geyve - İzmit - Gebze - Üsküdar - İSTANBUL (15.VII.1650) (Melek Ahmed Paşa’nın sadâreti: 5.VIII.1650 - 21.VIII.1651):
İSTANBUL - Gebze - İznik - Lefke - Gebze - Bostancı - Üsküdar - İSTANBUL (9.VIII.1651).
İSTANBUL - Küçükçekmece - Büyükçekmece - Silivri - Çorlu - Lüleburgaz - Ergene - Aydos - Pravadi - ŞUMNU - HEZARGRAD - RUSÇUK (burada 40 gün) -Yerköyü - Rusçuk - ZİŞTOVİ - NİĞBOLU - Rusçuk - Pravadi (Rusçuk - Pravadi: bir gecede) - Kırkkilise (Pravadi - Kırkkilise: bir günde) - Dutçular - İSTANBUL.

İSTANBUL - Lüleburgaz - Aydos - Pravadi - RUSÇUK - SİLİSTRE (hareket: 11.1652) - HACIOĞLUPAZARI - Balçık - MANGALYA - KÖSTENCE - BABADAĞI (hareket: 13.XII.1652) - Esterâbâd - Karamuradlı - Hacıoğlupazarı - İSLİMYE -Zağra Yenicesi - ESKİ ZAĞRA - FİLİBE -TATARPAZARCIĞI - İhtiman - SOFYA (hareket: 27.VI.1653) - KÖSTENDİL - Tatarpazarcığı - Filibe - Babaeski - Harmanlı - Cisr-i Mustafapaşa - Harman (Çirmen) - EDİRNE (20 gün kalıyor) - Hafsa - Babaeski - ÇATALCA - Kâğıdhane (2 ay) - İSTANBUL.
İSTANBUL - Gebze - İznik - Lefke - Söğüt - Eskişehir - Seyyidgaazi - Lâdik -Konya (7 gün) - Lâdik - Ilgın - Akşehir - Seydişehri - Eskişehir - Söğüt - Lefke - İznik (oradan gemiyle) - Gebze - Üsküdar - İSTANBUL.

IV. Cilt

İSTANBUL - Üsküdar (hareket: 9.III.1655) - Tavşanlı - İzmit - Geyve - Göynük - Beypazarı - Ayaş - İstinoz - Ankara - Ferekler - Karabağlı - Kalecik - Şeyh Şâmî - Koçu Baba - Akçakoyunlu - Sunkuroğlu - Beybastı - Sencerli - İnlisorgun - Akçaasma - Şeyh Halîl - Minaçavuş - Yenişehir - SİVAS - Ulaş - Kangal - MALATYA - Palu - Ergani - Çermik - ÂMİD (DİYARBAKIR) - MARDİN - Sincar - MEYYÂFÂRİKIYN - Hazo - Kefender - BİTLİS (hareket: 6.VI.1655) - Tatvan - Adimvar adası - Ahtamar adası - Ahlat - Âdilcevaz - Erciş - Bergiri - Amik - VAN (hareket: 5.VII. 1655) - Bargiri - Erciş - Adilcevâz - Ahlat - BİTLİS (28.VIL1655, 5 gün sonra hareket) - Ahtamar adası - VAN (hareket: 4.IX.1655) - Hoşâb - Erecik-Pinyâniş - KOTUR - Şâhgediği (Osmanlı - Safevî sınırı: IX.1655) - Albak - Karnıyarık - Berdük - Gaazîkıran - URMİYYE - Kebûter adası (Urmiyye Gölü’nde) - Demdemi - Eşyûne - Dembulin - Urmiyye (hareket: 2.X.1655) - İmam Rızâ - Selmâs - Serav - Kumla - TEBRİZ (hareket: X.165) - Mihmânrûd - Kenderûd - Kend-i Eysuk - Saîdâbâd - Serevrûd - Cülândoruk -Alabulak - Serisem - SULTÂNİYYE - Alamadan - İstaşayer - Gecâbâd - Pudkat - Karahan - MERÂGA - Monmak - Kehrevân - Şâhbender - Bayat - ERDEBİL - Serav -Mencil - Harzebil - Musula - Sehend - NİHÂVEND - Kengür - Sürhbid - Bisütûn -HEMEDÂN - KİRMÂNŞÂH - Dergüzîn (15.XI.1655) - Pîlever - Dinâver – Cemcenâb - Destptil - Kasr-ı Şîrîn - KAZVÎN - Alamut - Deylem - Pervîz - Kasr-ı Lüsûs - Esedâbâd - Bâğ-ı Cenan - Mihrbân - SİNNE-KUMM - KÂŞÂN - Zilbezen - Cerbankan - Sâve - Hayderkan - Sultânduzah - REYY (TAHRAN) - Demâvend - Sürhbid - KİRMAN- ŞÂH - NİHÂVEND - KUMM - KAŞAN - KİRMÂNŞÂH - Fecerhan – Sührâb - Sürhle - Tâk-ı Giray - Dertenk Boğazı (Safevî - Osmanlı sınırı) - Dertenk - Derne - Hânkaah-i Kebîr - Hânkaah-i Sagıyr - Hârûniyye - Ceylân - Âl-i Salih - Karadağ - Cengüle - Hârûniyye - ŞEHRBÂN - Zengâbâd - Kızılrabat - Yâkuube - Bayat - Yeni Kasaba - Kerend - Kıranye - BAĞDÂD (6.1.1656) - Tâk-ı Kisrâ - Medâin - Kâzımiyye.

V. Cilt

Kerh-i Mâruf - Sömbeke - Herbeli - Gurâbî Âşık - Tekrit - Toprakhisar - Kargaçaval - Alihamamı - MUSUL - Telâbar - Kefersûsa - MUSUL - Elvez - Nebeveyn -Memâr - Dasni - Şeyh Hâdî - Cûdî - Resûr - Rîşevâ- Tınaz - Resâned - Kelek-i Mervân - SİİRD - Kefre-i Şîrvân - Mâden - Vustân - Bargiri - Malazgirt - Haresa - Altın Halkalı - Hasankal’a - ERZİNCAN - Koyulhisar - Niksar - Lâdik - Merzifon - Osmancık - Tosya - İzmit - Gebze - Üsküdar - İSTANBUL (26.11.1656) - Çatalca - İSTANBUL.
ÜSKÜDAR (6.IV.1656) - Gebze - İzmit - Hendek - Bolu - Çerkeş - Tosya - Osmancık - Gümüşhacıköy - Kerkez - Amasya - Çengellibel - Niksar - Koyulhisar - Keremli - Erzincan - Erzurum - Malazgirt - Erciş - Amik - Van (19.1 V. 1656) - Pustan -Kiyâr Kayası - Vân - Bitlis (3 gün) - Kefender - Zeriki - Bitlis (2 ay) - Van - Ahlat -Âdilcevaz - Demirciköyü - Erciş - Sarayköyü - Aksaray - Taşkın - Malazgirt – Kazköyü - Fahta Gölü - Kanberbabasultan - Hınsi - Kozlubaba - Ağzıaçık Mağara – Altınhalkalı Köprü - Alvar - Hasankal’a - Câferefendi - Gümüşlükünbed - ERZURUM (10 gün) - Ilıca - Hınıs - Mamahâtun - Kenur - Örenküş Boğazı - Süleymânefenidi Köyü - ERZİNCAN - Bağ Köyü - Başkan Köyü - Bulgarçayırı Köyü - Erzenes - Şeyh Sünbül - Baru - Elemelek - Yâkubbahçesi Köyleri - Kaplanlıbel - Zaraçayın köyü - Odgomet Köyü - Nisçaayın köyü - Kurdbeli köyü - TOKAT - Aynapazarı (Cum’apazarı) - Turhal - Çengellibel - Lutfîbey Çayırı - AMASYA - Kerkiraz - Gümüşhacıköy - Ovacık - Gümüşhacıköy - Osmancık - Hacıhamza köyü - Tosya - Koçhisar - Karacalar köyü - Çerkeş - Çağa - BOLU - Mudurnu - Göynük - Kuruçeşme köyü - Sapanca - İZMİT - Hereke - Gebze - Kartal - Üsküdar - Üsküdar - İSTANBUL (23.VI.1656).

İSTANBUL (21.VII.1656) - Çatalca - Hırmen-i Şâhî köyü - Uzunhacılar köyü - Yenihisar - KIRKLİLİSE - Ereğli - Fakılar - Karapınar - Süzebolu - Çingene İskelesi - Burgaz - Ahyolu - Misivri - Aydos - Kopran - Seculi – Köprü - Döne - VARNA - Galata köyü - Sultan Tekkesi - İncili - Kavarna - Çayırlı - Gollü - SİLİSTRE (Köprülü Mehmed Paşa’nın sadâreti ve Köprülüler Devri’nin başlaması: (15.IX.1656) - Kızılca - Kuyucak - Receb Kuyusu - Keçi Deresi - Kulaklar - MANGALYA (20.X. 1656) - Sarıgöl - Gelincikli - Hâsılcıklı - Pravadi - Cenge - Aydos - Nakiler - Kovanlı - KIRKKİLİSE - Pınarhisar - Uzunhacılar - Kösdemir - Çatalca - Topçular - İSTANBUL.

İSTANBUL (8.XII.1656) - SİLİSTRE (hareket: 26.V.1657) - Elmalı – Çıfıtpınarı - Karaağaç - Kilisecik - Bozovord - Söğütçük - HACIOĞLUPAZARI (hareket: 13.VI.1657) - Harmanlı - Düdükcü - Kurnacık - Bülbüllü - Ester - İnehan Çeşmesi - Yaylacık - BABADAĞI - Yeniköy - Hacıkeypaşa Çiftliği - TULCA - İSMAİL - Kaplıbağı - Kocagölbaşı - Tatarpınarı - Acıgöl - AKKERMAN - Hankışlası - Yanıkhisar - Hacıhasan - Korkmaz Sultan - Savatı Hanı - Porka - Tonal - Çöplüce - Talmaz - Loventa - Kopan - Yeniköy - BENDER - Sihane - Berboyuz - Orhay - HOTİN - Sorok - Ridvatiçse - Raşkov - Mohilo - KAMANİÇE - Bar - Palanga - Azbareş - Körlöv - Burul - Podhayçe - Eşcerez (hareket: 25.VIII.1657) - EYLOV (7.X.1657) - Toparduk - Biçarhodorok - KİEV (9.X.1657) - Löben -Bobnole - Çarkazi - Çerkezi (Özü= Dnyestr kıyısı) - Lornovat - Çehril - Hobutin - Kaposna - Dolin - Dolinc (Doline kıyısı) - Zapodoska - Krilo (Özü= Dnyestr kıyısı) - Koblak (Özü kıyısı) - Praslav - Omah - Ladçen (Aksu kıyısı) - İsline - Soroka - BENDER (7.XII.1657) - AKKERMAN - Yanık (Turla kıyısı) - AKKERMAN - Otyarık (Turla’nın Tuna’ya karıştığı yer) - Budemoin - Dallık - HOCABEY (ODESA) - Prezen Nehri - ÖZÜ - Kuburun - Hocabey - Dallık - Borimoyen - Otyarık - AKKERMAN - BABADAĞI - HACIOĞLUPAZARI - Pravadi - KIRKKİLİSE - İSTANBUL.
İSTANBUL - Kırkkilise - Aydos - Pravadi - HACIOĞLUPAZARI - Karasu - BABADAĞI - Fulca - Tatarpınarı - AKKERMAN - KİLİ - Yılanlı Ada - BABADAĞI -HIRSOVA - Baltacı - Rahova - Boğazköy - SİLİSTRE (17.XI.1658, hareket: 30.XI.1658) - Eflat - Hisarlık - Karacaot - Pravadi - Çelebiler - Aydos - Şaşalar - Karapınar - Kovanlı - Ereğli - KIRIKKALE - Tatarlı - Hacılar - Fener - Çatalca - İSTANBUL (28.XII.1658).

İSTANBUL (15.III.1659) - Topçular - Küçükçekmece - Büyükçekmece (20 gün) -İSTANBUL - ÜSKÜDAR (7 gün) (hareket: IV.1659) - Pendik - Gebze - Hereke - Ağa İskelesi - İZMİT - İZNİK - Hersek - Pazarköyü - Engürücük - Gemlik – BURSA - Kite - Apolyond - Karaağaç - Ulubad - Susığırlı - Kirmastı - Manyas - Mihaliç - Bandırma - Kapıdağı - Burnu - Erdek - Aydıncık - Ulubad - Örenci - Sarıca Bey – Manyas - Gönen - Güvercinlik Köprüsü - Dimetoka - Karabiga - Çavuşcamii - Çmarlıdere - Akyeraltı - Çardak - Lapseki - Boğaz - Karacaören - Kilîdü’l-Bahreyn – ÇANAKKALE - Bozcaada - Çanakkale - Killik Burnu - Maydos - Kovanlı - Gelibolu - Bolayır - Kavak - İpsala - Enez - Malkara - İnecik - Ergene - Eğrikaleli Boğaz - Türbe Ovası - EDİRNE (25.X.1659) (hareket 9.XI.1659) - Gülbaba - Çömlekköyü - Büyük Derbend - Küçük Derbend - Ruhban - Âşıklar - Işıklar - İsmâilfakı - Örenler - Boyhad (Karinâbâd) - Karasarı - Aydos - Yeniköy - Pravadi – Kadıköyü - Gürzali - Alibeyköyü – Çobanese Mürüvvetli Çıracı Tanrıverdi BABADAĞI TOLÇI İSMAİL Kışla Dündar Ahparoz Sepec Postantabak İskerlet Becene Kekeş Balkanı Tabeçen Sultansüleyman Tepesi Pelçen İstefan Kilisesi YAŞ (14.VII.1659) SUÇAVA - Iskıntı - Silordi - Berlad - Tikveç - Fokşani - Remlik - BOZAV - Kerkeçse -TARGOVİŞTE - BÜKREŞ - Yerköyü - Körtini - Yesekçe - Çarpa - Serapnayi - Gökçese - FOKŞANİ - Tikveç - Pirladi - Selvi - Iskıntı - YAŞ (hareket: 28.XII.1659) - Kapudan köyü - Roboya - Borten - Moyteş - Gözmeşt - Matebeş - Taşburun - İliçsa - İSHAKÇI - Tomarova - BABADAĞI - Çiftay - Tanrıverdi - Karamuradlı - Osmanfakı -Alibeyköyü - HACIOĞLUPAZARI - Hasılcık - Pravadi - Cenge - Nadir - Karahisar -Örenler - Fındıklı Sultan - Papaslı - Büyük Derbend - Kırk Velî - Arnavudlu - EDİRNE (16.II.1660-26.IV.1660) - Habîbce - Harmanlı - Uzuncaova - Kayalıdere - FİLİBE - TATARPAZARCIĞI - Kapalı Derbend - İhtiman - SOFYA - Şarköy - Mûsâpaşa - NİŞ - Aleksanca - Rajanya - Peraken - Batisca - Vezirhasanpaşa - Kolarine - Hisarcık - BELGRAD (hareket: 10.VI.1660) - Pançova - Zedeş - Dante - TAMEŞVAR - Çeribaşı - Kaçat - Fenlak - Arat - Lipve - (Maroş’u geçip) Radna - Vefraş - (Maroş kıyısında) Vardiya - İlya - Deve - Sulmuş - Lagos - Yanova - Fektebatur - VARAD - Fektebatur - Yanova - TAMEŞVAR - Rente - Pançova - BELGRAD - Zarge – Valva - Serebence - Ravna - Poçine - Şâhinpaşa - Maçkosa - Klasinça - Mokra - BOSNASARAYI - Ekşisular - Pusuvaçe - Baussavatz - TRAVNİK - Oburca - Üsküpye Vakfı - Akhisar - Köyrüz - Estercan - Köpek - Şuveçse - Helvine - Loveporlik - Sin - KLİS - İspelet - Verlika - Kinin - Karaova - Otuz - Nadin - İskradin - Sedd-i İslâm - İvranye - Oproça - Posedarye - Zemonik - Ozrin - Prodon - ZADRA (ZARA) - Mura – Zara - (hareket: 15.IX.1660) - Zemonik - Kinin - Verne - Çoltanoğlu - Klariçe - Usturupça - Kinin - Karaorman - Helvine - Şuruçse - Külbi - Köyrüz - Şupiçse - Helvine - Beyzadeler - ÇETİNE - Verba - Koruverba - Verpolse - Karakolhâne - ŞEBENİK - Rinçse - Danilova - Mandalina - Marina - Kanin - Driniş - Helvine - Köyrüz - Soviçse - Done - Muşkobilât - Helvine - Sin - Solin - İspelet - Kalamaç - Vinças - Papiçse - Gölhisârı - Varsalvakfı - Varsa Vakfı -BANYALUKA - Kradişka - Yasanovçse - Dobniçse - Kostaniçse - Koknovi - Bihke - Lika - Odvine - Yenihisar - Siska - ZAGREB - Oburca - Podak - Zrin - Karam - Velim - Rakınça - Korlad - Bihke - Kostaniçse - Yasanoviçse - (Una-Sava kavşağında) Çernik - Verlika - Blotisna - Pakviçse - Japçe - Kapudan köyü - Serçe - İstopçanse - Dobroke - Vokin - Vornivniçse - Maslovine - Pojega – Pahoviçse - Purut - Vokin - Dorofiçse - Maslovino - Vaslon - Çanakarna - Lagraduk - Gölhisârı - Pançse - Uskunye - OSİYEK - BOSNASARAYI - VİŞGRAD - Dubrovne - Yeni Varoş - YENİPAZAR - Yanişka - Mitroviçe - Vulçitrin - PRİŞTİNE - Kaçanik - ÜSKÜB - SOFYA - İhtiman - TATARPAZARCIĞI - FİLİBE - EDİRNE - Burgaz - İSTANBUL.
İSTANBUL - Helvine (İstanbul - Helvine : 11 gün) - İZVORNİK - TUZLA -BANYALUKA (hareket: 16.XI.1660) - Gölhisârı - YAYÇE - Sancar - Uskupya -TRAVNİK - Vetiz - Ekşisu - Baliş - BOSNASARAYI - Mokra - Zakova Hanı - VİŞGRAD - Dobron - Perpoy - Yenivaroş - YENİPAZAR - Ilıcabaniska - Mitroviçe - Ayroçan - Vulçitrin - PRİŞTİNE - Dobrovin - Kaçanik - ÜSKÜB - Kumanova - Kratova -Nagorici - Muradköyü - Eğridere (Bayrampaşahisârı) - KÖSTENDİL - Dobsinçse -Dorgac - Bahefendi - SOFYA (2.1.1661) - Balıefendi (hareket: 30.IV.1661) - Rila Dağı - Melove - KÖSTENDİL - Bayrampaşahisârı - Saçe - Tamaniçe -Kiliseli - KÖPRÜLÜ - Çeltikçi - İzvor - Pirlepe - MANASTIR - Florina - Kesriye - Leçesta - Zagorç - Gölüsıyıran - Plahor - Naklbend - Kılar Kalkolabası - Pokrevinik - Kurucaova - Demirhanlı - Tarakçılar - Özbekiler-Cum’a-âbâd - Karabeyiçi - Hamzafakılı - Gerçekler - Bezciler - Devlethanlı - Hacıdedeler - Şâhinler - Çukuranber - Seleler - Daragonişte -Kayalıoba - Dekli - Devasiler - İnatlı - Karacaahmedler - İncili - Menteşeli Himmetli - Karaağaç - İshaklı - Karagözlü - Kal’alar - Karapınar - Kurtlar - Frankofça - Süşdüllü - Lovança - Büyükhasançelebi - Nahlbend - Eğribucak - Bekçeli - Keçili - Çarşanbapazarı - Edilli - Eğribucak - Memibaba (26.V.1661) - Serfiçe - Novobrda - Alacahisar - Bogodine - SEMENDİRE - Sarphisar - TAMEŞVAR (VI.1661).

VI. Cilt

TAMEŞVAR (VI.1661) - Ordu Köprüsü - Sersik - Lagos - Jedvar - Kuhlaboş - Desne - Büyüktabur - Eski Tabur - Mosek Deresi - Macar Demirkapısı - Karakilise -Hasek - Kolçovar (15.VII. 1661) - Şebevar (Pesanvar) - Serbaz Deresi - Zedvar - Borten Boğazı - Seçe Deresi - Seçevar - Seçe Deres - Keşt Deresi - Deve Kafası - Devevar - Sazvaroş - Vinçazvar - ERDEL BELGRADI - Andvar - Poncap - Torde - Solomkovar - Samoş Uyvar - Küçük Porde - KOLOJVAR - Şebeş Uyvar - Otvar - Sindek -Dezvaroş - Koyar (Çatalkal’a) (Lipoş kıyısı) - Tovar (hareket : 5.VII. 1661) - Nekban Ezder - Şizvarya - Aranyoş Mekeşvar - Akkilise - Trepeşvar - Potar - Niyalobvar (hareket : 12.VII. 1661) - Bleşu - Samoş Nehri - Sakmar - VARAD - Kalolvar - Karol - Açetvar - Namin - Kalovar - Tokayvar - Kışvarad - Çekevar - Belşu - Sonluk - Samoş (Tise kıyısı) (27.VIII.1661) - Hostvar - Kâşe (hareket: 27.VIII.1661) - Matar kıyısı - Trepeş - Arnayuş Mekeş - Nagibanya - Ejden kıyısı - Köyvar - Samoş kıyısı - Driesvan (28.VIII. 1661) - Betlenvar - Küçük Samoş kıyısı - Sazsamoş - Besterce - Zulumioğlu Kal’ası - Vaşarhel - Saray Kal’ası - Ravotop - Kokullu kıyısı - Mekişvar - Kokul (Kokullu kıyısında) (15.X.1661) - Odvarhel - Vanç - Kotove Boğazı (22.X.1661) - Sigel - Beteşvar - Turla kıyısı - Laporeviçse - Şiven - Sigel - Mezdanvar - Odvartel - Kotalom (Olet kıyısı) - Façe - Fograş - (Kasım’ın ilk günü) (Köprülü Mehmed Paşa’nın ölümü ve Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’nın sadâreti: 30.X.1661, Evliya Çelebi 50, 7,6 yaşında) - Braşo kıyısı - Braşo - Fograç (Küçük Olet kıyısı) - Sebin - Şebeş - Saz - Demirkapı (1.1662) - Meşke - Şebeş - Jebel - Klad - Semihal - Alipınarı - Jeldes Pabuka - BELGRAD - Nohale (20 gün kalış, hareket: 19.11.1662) - Rojay - Setreçse - Esmenlikovacı - Lipve - Moraviçse (Lif kıyısı) - Karadağ - Banya - Çaçka - Deçina Köprüsü - Dojonik - Kamaniçe nehri - İskrayiş nehri - Dobrodo - Tordiki - Omaniçse - Tornik - Voça nehri - İştavna - Limelin nehri - Lim nehri - Sirboy - Kon Mileşova - Yejan - Man nehri - Leş - İŞKODRA - PODGORİÇE (TİTOGRAD) - Kotur (Cattaro) - Boduva - Bar - ÜLGÜN - İŞKODRA - Buşatlar - Mat – Yenikal’a - Esbas - Yakoviçse - ÜSKÜB - Kapıcıoğlu Köyü - Köprü - Ofçabolu - Kiliseli - Beşevli - Karaosman - Hamzabeyli - Hızırfakılı - İştip - Pergoçe nehri - Osmânağa - Balvan - Mâden - Kocana - Yenibosna (Yenipazar) - Çarnoslo - Anberova - Ortacum’a - Bayvaşova - Dobniçse - Sitarova - SAMAKOV - SOFYA (hareket: III.1662) - Lozna - Hacıkaraman - Ormanlı - İhtiman - Yeniköy - Kapılı Derbend - TATARPAZARCIĞI - Rûmköyü - Köşeli - Moş - Köseli - Çırpan - Arnavutlar - ESKİ ZAĞRA - Hafril - Eski Zağra Yenicesi - Muradlı - Bağçıpınarı - Kızılağaç Yenicesi - Derbend - KIRKKİLİSE - Küçük Üsküb - Vize - Yenihisar - Pınarhisârı - Çöketli - Uzuncular - Saray - Ganos - Halkalı - Sinanlı - İSTANBUL (31.111.1662).
İSTANBUL (11.III.1663) - Topçular - Tirkeşe - Baklalı - Terkos - Demirciburcu - Domuzderesi - Midye - Ayapavya - İne Adası - Ahtabolu - Vasilikos Burgazı - Süzebolu - Vasilikos - Ahtabolu - Ayapavya - Secahlı - Mandırav Sâhî - Boyalıköy - Yassıören - Baba Nakkaş - İzzeddin köyü - Çatalca - Fethi köyü - Bababaşlar - Kınıklı - Sekbanlı - Çorlu - Karıştıran - Babaeski - Havsa - EDİRNE - CİSR-İ MUSTAFAPAŞA -Büyük Derbend - Harmanlı - Uzuncaova - Korucuklu - Yoğurtcu - Çırpan - Arnavudlar - ESKİ ZAĞRA - Derbend - Eski Zağra Ilıcası - KIZANLIK - Keçideresi - HASKÖY - SAPKI - Rusdere köyü - Caddeli - Hayranova Demyanova - Graniçse - Demirvale - Delivale - LOFÇA - PLEVNE - Trisnik - Boska ırmağı - Sera - Volhatberme - Verca - Komuştahta - VİDİN - Azpur - Kurşunca - Bane - Banya - Radine - Draken -Yagodine - Payçine - Hasanpaşa - Kolar - Hisarcık - BELGRAD (hareket: 9.VI.1663) - Zemun - Mitroviçe - Travnik - Soten - Volko - OSİYEK (ÖSEK) - Darde - Baranyavar - MOHAÇ - PEÇ - Seçuy - Batasek - Seksar - Yeni Palanga - Tolna - Turgana - Pahşel - Foltvar - Pentili - Cankurtaran - Kovin Adası - Ercin - Hamzabey - BUDİN - Peşte - Kızılhisar - ESTERGON - Tepedelen - Baruthane - Ciğerdelen (18.VIII.1663) - Çeke - Nitre ırmağı - Porgaç - UYVAR - KOMORON - Soran - Nitre - Komoron - Nitre - Vağ ırmağı - Tot - Korul - Nitre - UYVAR (hareket: X.1663) - Selçat - Aşağı Mâden - Love - Garan ırmağı (2.XI.1663) - Rençarva - Deregül - Novigrad - Vaç - PEŞTE - BUDİN - Cankurtaran - Pentili - Foldevarlahaş - Tolna - Seksar - Batasek - Sekço - MOHAÇ - OSİYEK (ÖSEK) - Volkovar - Mitroviçe - Voyka - BELGRAD - Dojay - Rodnik - Çaçka - Pojegacık - Kadina Loka - BELGRAD - Kuyulu - Yarka - Mitroviçe - Parka - ZEMUN - BELGRAD (hareket: 19.VI.1664) - Dojay - Prebo - Lebsovik - Baroşoca - Pestertçse - Treboşna - Kuvaç - Dodocan - Lipve - Moraviçe - Lim kıyısı - Karadağ - Banya - Novoçin - Koşkonik - Dorozonik - Kamanişse Köprüsü - Goynagoz - Dona Dobrina - Öziçse - Roda - Perboy - Roda - Marjik - Kovin - Prebol - Miloşove - TAŞLICA - Çaniçse - Foça - Ostikolina - Dobrokol (Peşteniçse kıyısında) - Palaç - Oluk - Novesin - Dol (Predol) - Ustulca - Lobin - Lobomir - Islana - Bandaşka - DOBROVENEDİK (DUBROVNİK) - Mirniçe - Çine - Buglipe - Nove - Iclana Kal’ası - Namyebelika - Kotur - Resne - Piyove - Nikşik - Bankân - Dorniya - Kolibork - Köylüç - Çereniçse - Karakoyuh - Zalum - Nove - Novesin - Polgay - Poçetel - MOSTAR - Lebte - Koniçse - Biyele - Abdiağa - Koşil - Rakniçe - Aksular - Presince - BOSNASARAYI - Kokre - Kalas - Yeni Kasaba - Korevnik - Kolşad - İZVORNİK - TUZLA - Kozluk - Beline - Raça - Moravaç - Nemse - TRAVNİK - Sotin - Volkvar - ÖSEK - Valpo - Şikloş - Beşe - Sigetvar - Popofça - Brezense - KANİJE - Zrinvar - Mura ırmağı - Islanca - Rodolsk (Rodolse Gölü kıyısında) - Robofça - ZAGREB - Koproniçe - Çakatorna - Ligradçık - Harpunye - Podgraç - ÖSEK - Darde - Valpova Maslovan - Mura ırmağı - KANİJE - Yenikal’a.

VII. Cilt

Yenikal’a - Kapolniye - Şile - Belvan - Vatoş - Zakan - Kopornok - Pelentvar - Lak - Beleşge - Sava - Keminvar - Rumçivar - Egrevar (*) - Meştivar - Köseg - Şobon - Jelejinvar - Poronduk - Baytanad - Kokokondor - Beşloko - GRADÇE (GRAZ) - Esloş - Semani - Şadran - Kapolise - Şilye - Çihon - Merede - Egresek - Komar - KANİJE (hareket: 7.VII.1664) - Konar - Merede - Hedvik - Şarvar - Beleşke - Egrevar - Keminvar - Vaşvar - Raba ırmağı (10.VII.1664) - Komar - Hevanka - Seksvar - Koban - Kapoşvar - Korotne - Depiden - Garajgal - SİGETVAR - Süleymanhan Türbesi - Nadaj - Şimetorna - Begân - İSTOLNİ - BELGRAD - Polata - Çavka - Çobaniçse - Küçük Varoş - Marçiyel - Şimek - Zakanvar - Nimet - UYVAR - Raba ırmağı (büyük Sankt - Gotthard meydan muharebesi: 1.VIII.1664) - Şimik - Marçiyel - Tabyese - Büyük Varoş - Çobaniçse - Vije - Vaşvar - Pesprim - Çavka - Polata - Began - Patka Gölü - ESTERGON - VİŞGRAD - Babye - UYVAR (21.IX.1664) - Babye Gölü - ESTERGON - Kızılhisar - BUDİN - Hamzabey - Ercin - Pentili - Cankurtaran - Yeni Palanga - Seksar - Batoşek - Secuy - MOHAÇ - Pernovaz - Darda - ÖSEK - Dalvokvar - TRAVNİK - Mitroviçe - Voyka - BELGRAD (17-21. IV.1665) - Voyka - Sirem - İrek - Garkoviçse - Fruşka - Salankamin - Karlofça - Petervaradin - Kiviz - Baboştra - Kopnik - Verbi - Yemzoce - Gorgofça - Baye - Lokay - Oyluk - Vokin - Sotin - Dal - ÖSEK Köprüsü - Darde - Erdot - Leşmart - MOHAÇ - Seçuy - Batösek - Seksar - Yeni Palanka - Tuna Palankası - Pahsa - Koşvar - Pentili - Cankurtaran - Ercin - Hamzabey -BUDİN - PEŞTE - KEÇKEMET - Sen Gotar - Tarçay - Kristuş - Çapa - Piyecel - Değirmenderesi - Toray - Hatvan - Çandır - Nakot - Kapona - Yazma - EĞRİ - Haçova - Sahoka - Verpiliol - Dumuslu - Viştovna - Kentuş - Fülek - Helok - Seçan - Kermat - Semendire - Kelvar - Boyak - PEŞTE - BUDİN - Kızılhisar - ESTERGON - Uyfalube - Şaktoy - Mesmel - Almoş - Tata - Tisal - Vilan - Papa - Küçük Tisal - Tata - Sun - KOMARON - Açköyü - YANIK - Sen Martin - YANIK - Kastel - Majonvar - Mayfrav - Rodolfoş - Dolfoş - Ovar - Doneban - Zareş Fray - İmpermetore - Anporok - Frankopurak - Çasar Varoğu - Peşpehel - Süleymanhan Otağı - BEÇ (VİYANA) (2.V.-29.VI.1665) - Eski Beç - Yenikal’a - Ak Yayla - Peran Irmağı - Anpran - Kasım - Voyvoda Şehidliği - Kaşevar - Pojon - Jebel - Geçit Uyvar - Golgofça - Litve - UYVAR - Ciğerdelen - ESTERGON - Canbey - İSTOLNİ - BELGRAD - Dal - Hamzabey - BUDİN - Küçük Keckemet - Hatvan - Sonlok (Szolnok) - Çokerad - Büyük Keckemet - Bankoyça - Kaleça - Baye - Sombar - Bac - Votok - Kobelc - Titel - Sente - Sobocko - Martinos - Segedin Gölü - SEGEDİN - Çanad - Başova - Beci - Büyük Beşelek - Fenlak - Arat - Lipve - Radna - Solmos - Lugoş - Yanova - Çikola - Sarando - Sederkin - Göle - Salanta - Fektebatur - VARAT - Kraldeğirmeni - Senköy - Sikelhit - Poymezo - Planoş - Henod - Sebeşvar - Kozansonluk - Hadatovar - Çehivar - Beşosonlok - Sokmar - Aranyoş Mekeşvar - İştovar - Karol - Kolo - Saboş - Ebram - Bulgar - Hasvar - KAŞE (KOSICE) - Büyük Adorban - Eski Tatar - Keşkaraki - DEBRECİN - Poçoy - Küçük Adorban - Merfat - Sevaç - Halmaş - Bohar - Sonlok Bele - Fray - Köyvar - Çatalkale - Şamoş - Dejvaroş - KOLOSVAR (CLUJ) - Kalo - Şamoc - Torde - Dejle - Eştvar - Zenvar - Jedek - Şebaşvar - Kılben - Yanoç - ERDEL BELGRADI - Viçan - Sazvar - Devevar - Barçay - Demirkapı - Şebeş - Lugoş - TAMEŞVAR - Verse - Yeni Palanka - İhram - Köylöc - Medova - Güvercinlik - Babasultan (Tuna üzerinde ada) - Tuna Varatı - Medova - Gazi Ali Bey Derbendi - Labakova - Dobrinova - Tahtalı Girdâb - Üçkale - Poraça - İnlik - İrşova - Demirkapı - Fethü’l-İslâm - Çirnas - Severin - Flondin - Porosk - Kalafat - VİDİN - Boyana - Poysti - Pesenkole - Orç - Berka - Komostiz - Sadoka - Fokolna - Jil - Rahova - Dobolen - Batka - Ejlen - Kırla - Çul - NİĞBOLU - Çul - Moyli - Uluc - Komsan - Paleson - Varşan - Deliorman - Körten - Yeseçin - BÜKREŞ - TARGOVİŞTE - Çırpa - Prahova - Serine - Yaloniçse ırmağı - Kerkeçse - Buzo (Buzau) - Remlik - Fokşan - Pokna ırmağı - Şeret ırmağı - Tikveç - Barlad - Vesloy ırmağı - Vesloy - Iskıntı Deresi - GALATA (KALAS) - YAŞ - Prut nehri - Sasone - Çoçore - Tesrevan suyu - Peklap - KİŞNO (KİŞİNEV) - Perboj - Sahoma (Beşnoc suyu kıyısında, Serte ırmağı kavşağında) - Loçi - Bonarş - BENDER - Yeniköy - Kuban - Loventa - Levaza - Pazar - Çöplüce - Sultansavatı - Korkmaz - Hacıhasan Kışlası - Yanık - Miyak Geçidi (Turla nehri) - Çankerman (Özücan) - Kılburun - Kupkuyu - Sarıkamış - Çanga - Bağçeli - Baytipi - Kıgaç Gölü - OR KAPISI (FERAH KERMAN) - Cirikli - Küçükşâhin Kerman - Gaazîkerman (Doğan) - Aksu - Droşenko Kazağı - Sirke Kazağı - Kardeş Kazak - Körlo - Brabaş Kazağı - Kermanık - Carkazı - Özü nehri - Nijen - Kanık - Potkal - Praziçse (Özü kıyısında) - AZAK – Sud ırmağı - Breslav (Özü - Tasma kavşağında) - Krakov - Kyar - Ladçen - Ömen - Breslau - Kapoşne (Doline kıyısı) - Zabotin - Vermodok (Tasma kıyısı) - Tasma suyu - Çehrin - Lomovod - Çerkasi - Kanı - Kirmasak - Bobno - Kirilo - Koblak - Aksu - Anderya Kazağı Adası - Boğazhisar (Özü nehri kıyısı) - Şâhinkerman - Kanlıca (1 kasım 1666) - OR - Tuzla - Keşkava - Kemekes - Celâyirli - Beşevli - Elkesen - Kocalak - Butaş - Soğanlı - Yayşili - Sinike - Bozyayşiye - GÖZLEVE - Tuzla - Mustafa Aralık - Elmalı - Alma ırmağı - Kaçı - Kaçı suyu - Câfergaazî Ağa - İnkerman - Sarkerman - Salonya - Balıkova - Kadıköyü - Çorgana - Menkub - Koca Salâhı - Süren - Cevherkerman - Salaçık - Salâ - BAĞÇESARAYI - AKMESCİD - Azizler - Karasu - Küçük Karasu - Taylu - Çerkesköyü - Soğuksu - Sudak - Tatili - Eski Kırım - KEFE - KERÇ - Çerkesköyü - Kilisecik - Danabay - Şeyhili - Karaalp - Arbat - Çekşeke - Karayâkuubata - Nakşivan - Saskılı Geçidi - Dip - ORKALE - Beşbaylı - Bolganak - BAĞÇESARAYI (hareket: VIII. 1665) - AKMESCİD - Eski Kırım - Güleç - Kuyular - KERÇ - Kilisecik Burnu - Kerç Boğazı - Taman - Solonkay - Ramazanbey - Osmanpaşaoğlu Çiftliği - Şâhmerd - Dilburnu - Temerekkerman - Salsal - Adahun - Soğucak - İdris - Âteşbey Kışla - Küçük Kızıltaş - ANAPA - Tuzla - Kızıltaş - Hantepesi (15.IV.1666) - Çobaneli - Şefake - Çobanderesi - ANAPA - Pesni ırmağı - Bezi çayı - Kapsi ırmağı - Şankın - Janabeyi Tahtı - Adakum ve Sitaze ırmakları - Küçük Jana - Büyük Hatakay - Nevrûzkerman - Akopskerman - Sobay - Pedsi (25.1 V.1666) - Sud, Yedikotuk, Küçük Peşe, Kubeş ırmakları (hepsi Kuban’a dökülüyor) - Kızlaralgan Suyu - Takatu - Polatkay - Peşeş ve Sehakuş ırmakları - Berzokbey - Poltkay - Kapakpedes - Bozodok - Barkovi (Lab kıyısı) - Karasu - Pespese ve Kâke ırmakları - Mameşuh (Kâke kıyısı) - Vil,

Serali - Varp suları - Besni - Hajkal - Laba, Büyük Laba suları (Kuban’a dökülüyorlar) - Büyük Kabartay - Köker ve Kekene suları (Kuban’a dökülüyorlar) - İmamhasan - Varb suyu - Beselbay - Dodorkay - Cincile suyu - Kirmanarslan - Şadkirman - Kabartay Kodanı - Kuban nehri başı - Kuban nehri - Kabartay - Bibirdkaç - İncik suyu - Sahak - Boşgaşan - Beşdağ (Kuban kıyısı) - Yelok suyu - Tavustan Elbruz Dağı - Kulcan - Kulcan= Kulkaşkan suyu - Adem - Balka suyu - Terek nehri - Küçükbek suyu - Tavustan - Balıkbay suyu - Irâk-ı Dâdyân - Çarik suyu - Terek nehri (V.1666) - Tarho Nûşirvân Müsâfirhânesi (Carik kıyısı) - Taman suyu - Aktaş suyu - Endiri - Kendişik - Koyunkalesi - Haydak - Tâbeserân - Göbeçli - Sevdâger - Karabudakhan - Pirbay (15.V.1666) - Kolkoc - Baytogar - Kavunkalesi - Endrey - DERBEND - Şehrbân - Karabudak - Şâburân - Niyâzâbâd - ŞEMÂHI - BAKU - Geylân (Hazar kıyısı) - Serîrallân - Kant - Terek - BAKÛ - Geylân - Sevinç - Terek - ASTIRHÂN - Beştepe - Saray - İdil= Volga nehri - Heşdik - KAZAN - Alatır - Balu - Mujik - Pije Bozluca - Pije Bohace - Pije Kohane - Yayık nehri - Solubkirman - Türkur - Heyhat - Don nehri - Jive Kirman - Pars Kirman - Tokay Kirman - Mojkro Kirman - İsçet Kirman - Şâhî Kirman - İsçet Körman - Japoha Kirman - Sarayış Kirman (Don kıyısı) - Pomahay Kirman-AZAK-Kanlıjak-Özeken-Çatalözeken-Kazıklı Özekeni-Sedd-i İslam-Şah Kules-Sultaniyye.

VIII. Cilt

Sultâniyye - Akkumlar - Gövemli - Akkumlar - Akkuğular - Çin - Vadiremili Aharyan Deresi - Korvaçım suyu - Çalbaş - Akbaş - Çilli - Kertmeli - Gölkonur - Yamanca Karaağaç - Kuban nehri - Nevruz - Dugeli Nogayı - Hatukay (Oburga kıyısı) -Küçük Jana - Kebürge - Şefake - Çatalözek - Kuban nehri - Heyhat Sahrası - Han Tepesi - Çatalözek nehri - Peçigar suyu - (Özek ırmağına dökülüyor) - Keçi Peçigar suyu (Kuban nehrine dökülüyor) - Yaman ırmağı - Eseni - Uluhamam suyu (Kuban’a dökülüyor) - Yılanlı Bayır - Kuban nehri - Ömerağa Çiftliği - Soğucak - Şolunkay - Çavçga - Taman - Çokça Burnu - KERÇ - KEFE - Eski Kırım - Karasupazarı - AKMESCİD - BAĞÇESARAYI - AKMESCİD - Karasupazarı - Nakşivan - Karasupazarı - AKMESCİD - BAĞÇESARAYI - Kaşlı - Çöpcümehmedefendi - Baylar - Tuzlar - OR KAPISI (9.III.1667) - Kigaç - Baydibi - Kezkoyu - Bahşılı - Kobkoyu - Çorgayı - Sarıkamış - Kılburun - Cankirman - Karayahşı Deresi - Deligöl - Bükebulağı - HOCABEY (ODESA) - Otyarık - AKKERMAN - Eşeli, Benli, Acı, Odo dereleri - Sarıatasultan Sarıata - Korunduk suyu - Süleymanpaşa Köprüsü - Karakaya - İSMAİL - TULÇA - BABADAĞI (27.III.1667) - Tanrıverdi - Karamuradlı - Mürüvvetli - Çıraç - Alibeyköyü - HACIOĞLUPAZARI - Gökçedülük - Maraydanlı - Yenipazar - Madara - Köprü (Kamçı - kıyısı) - Esmedorak - Çalıkkavak - Küçük Kamçı suyu - Dobral - Beyköyü - Faça - YANBOLU - Fındıklı - Anbarlı - Örenli - Muhiddinbaba Tekkesi - HASKÖY - Havsa - EDİRNE - Babaeski - Karıştıran - Çorlu - Sekbanlı - Kınıklı - Silivri - Büyükçekmece - Küçükçekmece - İSTANBUL (11.V.1667).

İSTANBUL (26.XII.1667) - Küçük Nakkaşlı - Osmânağa Çiftliği - Rıdvânağa Çiftliği - Yûsufkethudâ Çiftliği - Çatalca - Kovukdere - İlbasan - Kadıköyü - Haraccı - Fener - Küçük Kılıçlı - Segbanlı - Kösdemir - Kurtulmuşlu - Çavuşlu - Saray - Çakıllı - İskenderbaba Tekkesi - Orenli - Tatarlı - Pize - Binbiroklu Tekkesi - Pınarhisar -KIRKKILİSE - Karadereli - Paşa - Çine - Karagündüz - Akalan - Haftan - Evliyâlı -Esedli - Üçobalı - Paşa - Hüseyinkoca - YANBOLU - İbrâhimli - Tavşanlı - Tontolar - Yeniköy - Babaköyü - Tahtalı - Dedeler - Yeniköy - Yenice - Kademlibabasultan Tekkesi - Muradlı - Karagöz - Kayacık - Manastır - Tasmablı - Kayalı - Navurdere - Kozluca - Vakfı - Kırkçeşme - Hacıarslan Çiftliği - İstavroz - EDİRNE (hareket: 28.II.1668) - Yeşilköprü (Arda üzerinde) - Emîrli - Esesultan - Kapıcı - DİMETOKA - Karageyikli - Hisarcık - Saltık - Manderler - SOFULU - Karapınar - Vakut - FERECİK - İpsala - Güvercinlik - Karakayalı - Şapçılar - Şâhinli - Nefessultan tekkesi - Mârin - Mekrihisar - Mûsâçelebi - Er Çayı - Karacaoğlan Suyu - GÜMÜLCİNE - KAVALA - Vaşlak - DRAMA - Orhan - Küçükbeşik - Büyükbeşik - Beşik Gölü - Yenipazar - Sedrekapsi - Aynaroz - Lanzaka - Lanzaka Gölü - Avrathisar - Toksan - Toyran - Toyran - Gölü - Ayvasıl Gölü - Köseşâbân - GÜMÜLCİNE - Alıpınar - Eşekçelebî - Sindelli - Çilli - Ahırkapanlı - Müslümanlı - Mesina Hisarı - Kerpiçli - Susığırlığı - Babalı - Yassı - Boru - Kızılca - KARASU YENİCESİ - Karasu - Ahmedâbâd - Sarışâbân - KAVALA - Vaşlak - Previşte - Rahova - Bereketli - Filibecik - Doksad - DRAMA - Torkohori Suyu - Ispança Suyu - Oyalgoru - Raçani - Topolyan - SEREZ (15.III.1668) - Demirhisar - SEREZ - Yayalar (Yayalar Gölü kıyısı) - Geveze - Voyvodalı - Ekno - Lenbit - SELANİK - Vardar Suyu - Söğütlü Suyu - Vardar Yenicesi - Vardar Yenicesi Gölü - Eskici - Kadıköyü - Hisarbeyi - Yoğunice - Sendilli - Vodine - Koprevnik - Kopena - Avusdos Suyu - Avusdos - KARAFERYE - Avusdos Yaylağı - Lozviçe - Beşker - Domyat - Öziçe - İnobasi - Örenli - Memibabasultan Tekkesi - Çarsanbapazarı - Karasu - Serfiçe - Çiftlik - Alasonya - Karadere - Karacaören - Kavaklar - Beykatarı - Tırnovi - YENİŞEHİR (bir ay) - Ermiye - Yoruz - Kesendire - Velesin - Çatalca - TIRHALA - Fener - Kadiçse - Maşklar - Cuma - Dimoko - Ezdin - Bardacık - Modonuç - Esedil (Esedabad) - Livadye - İstife - AĞRIBOZ - Kalaboz - Fela - Padra - Kızılhisar - Poynoz - Değirmenler Boğazı - İskamonozi - Dopoz - Mahonye - Kese - ATİNA - Terzilimanı - Temâşâlık - Büyük Tuzla - Eğine Adası Kelür Adası - Haşa - Megara - Katdori - GÖRDÖS - Krulüp, Ceriloz, Diminoz Suları - Diminoz - Fleroz (Ağaçhisarı Deresi - kıyısı) - Akrata Suyu - Kalavrata - Vocticse - Moron Kesteli - BALLIBADRA (PATRAS) - Kamaniçse Suyu - Mustafapaşa - Larniçe - Helomiç - İzakilise -KEFALONYA - Küçük Kefalonya Adası - Gaston - Yargam - Pondiko - Fener - Zorza - Arkadya - Burad - (Pradna) Adası - ANAVARİN - MODON - Spençe (Burakreis) Adası - Koknapolı - KORON - Kestel - Lonka, Yanalida, Velika, Çiçor - Suları -Nesi - Manya, Galata, İspiralona Suları - KALAMATYA - Lakoz - Petretna (Kritna) -Câferağa - Londar - Lonkanik - Ayavaş - Kokiçse - Agoryan - Alavozi - Mizistre - Ayaniko - Zerpiçse - Goranos - Korçovun - Yelpiçe - Zelina - Bardonya - Pasova - Çakonya - Hafonya - Çeşmebaşı - Benefşe - Alus - Menzilbey Çiftliği - Mizistre - Taşa - Trapoliçse - Arhoz - Koçiya - ANAPOLİ - Volimino - Eyri - Turgutpaşa - Argoz - Ersöles - Pasya - GÖRDÖS - Poroz - Balaban - Tirmiş - Kasaro Mora - Orsoles - ANAPOLİ - Koçya - GÖRDÖS - ANAPOLİ (hareket: 22.IX.1668) - Somun Adası - Sulucalar - Kulum Adası - Çamlıca Adası - Kasaro Mora - Tokuz Adası - Tirmis - Benefşe - ÇUKA ADASI - Kaposrata Burnu (Girit) - HANYA - Suda - Kedhudâbey Çeşmesi - Kanlıçeşme - Askiloz - Apokron - Acısu - Voca Suyu - Zibartma - RETME (RESMO) - Bostanlı - Deliklitaş - Kaynarca - Hüseyinpaşa Çiftliği - Papasçiftliği - Küpler - Yenikahve - Tamas - Sereykahveli - Kolahor Deresi - İnâdiyye - KANDİYE (31.X.1668) (Kandiye’nin Fethi: 27.IX.1669, bu müddet içinde Evliya, Köprülüzâde ile beraber Kandiye önlerinde muhasara muharebesinde) - Mersin Suyu - Acısu - Potamo (Küçükkale) - Çanaklimanı - Fodala (Korola) - RESMO - Apokron - Suda - HANYA - Potamo - Todoriler - Kapasapata Burnu - Kisomo - Pondiko - Aya Nikola Manastırı - Krambose Adası - Livadya - Torli Adası - Kavpula Burnu - Salta - İsfakya - Kardoloz - Kule - Kibreko - Kavkı Burnu - Kaleyoroz Manastarı Burnu - Amiso - Mesalo - Palatyalı - Kavfener Burnu - Palokasrı Burnu - Kardiser Burnu - Ayakdori Burnu - Kirmas - Ayainon Manastırı - İstiye - Bakpetre - Kermani - Kolokisa Burnu - Palonte Burnu - Tuzla - Ayavani Burnu - Takali Limanı - Ayakoden Limanı - Arkonoz Dağı - Odacık Sahrası - Çınarlıdere - Nazarete Limanı - KANDİYE (Kandiye’den Kandiye’ye bu Girit seyahati: 3 ay) - Amibori - Apolonya - Semane - Amyaroz - KANDİYE (hareket: 1.V.1670) (Girit’te kaldığı müddet: 1 yıl, 7 ay) - İstandiye Adası - Santoronlar Adası (hareket: 30.V.1670) - Hıristiyanlar Menzili Adası - İnyor Adası - Değirmenlik Adası - Şefenoz Adası- Serkoz Adası - İrimye Adası - Karkacık Adası - Çamlıca Adası - Suluca Adaları - Tulum Adaları - ANABOLU (1.VL1670) - Koçye - Arhoz - Aya Yorgi - Korita - GÖRDES - Aya Yorgi - Koçye - Arhoz - Asfafiza Suyu Partani Derbendi - Moholi - TRAPOLİÇSE - Ahırlar - Soğukçeşme - Rahova - Vorliya Boğazı - İri Suyu - Mizistre - Londar - Lankada Boğazı - Koçova - Seçova - Zerbica - Anastasova - Dorah - Avaroz - Yolanoz - Doromaroş - KALAMATA (VII. 1670) - Zaranta - Mandiya - Kanbosi - Koçica - Biga - Pandalonya - Zaranta - Mila - Lisinova - Lakteni - Prastoz Adası - Ardoşta - Kastanya - Palaca - Termiçin - Uyvarvara - Mila - Demirhisar - Karyopoli - Nero - Vetiloz - Kelafa - Kalya - Cibova - Yarakari - Güllü - Kayabaşı - Kalorya - Zaranta (22.VIII. 1670) - KALAMATA - Koçovu - Mizistre - TRAPOLİÇSE - Arhoz - GÖRDÖS - Salone - Kerbeneş - Durakbey Çiftliği - İNEBAHTI - Zeban - Rûmeli Kasteli - Balıkağa - Beğtimur Adası - Zeban - İspir Suyu - Aksu - Miloz - Emerke - Poniçse - Yılan Çayı - Galata - Behor - Meselonka - Anatolgoz Adası - Angeli Kasrı - Verehor - Zeban - Kalive - Vasil - Voliçse - Dizdarhasan Tekkesi - AYA MAVRİ ADASI - Lefkada - PREVEZE - Küçük Preveze - Büyük Preveze - Loroz - Kanare - Rogoz - İmaret - Narda - Kapıağası Hanı - Derbend - Beşkuyu - Bûburpaşa Çiftliği - YANYA - Kefere Adası - Ustorni - Yolna - Valsa - Mecanis - Vaçka - Saranda - Potamo Deresi - Zeravoc - Aydonat - Margaliç - Parga - Lopeş - Sayada - Sayada İskelesi - Dalyan - KORFÖS (KORFU) ADASI - Delvine - Galata - Jolad - Kardık - Terbük - Latova - Kakos - ERGERİ - Pogonya - Peskopi - Valtoz - Zarovina - Delonak - Lipveova - Kakos - Karavan - Labova - Terpuk - Horomova (Yenice - Ergeri suları kavşağında) - Lekel - Kurat (Vigo - Ergeri kavşağında) - Tepedelen - Damız - Kaşıt - Marican - Kalçoklar - Iskarapar - Vijkar - Tırpan - Premedi - Jotom - Lavduni - Roşnik - Dobrone - ARNAVUD BELGRADI - Pedihundi - Döşemerek - Laperda - Sineba - Bobat - Frakol Çiftliği - Mikat (Ergeri Suyu üzerinde) - Cevherina - Akçakilise - Kanye (Pokrondar) - AVLONYA - Arvore - Yekkeç - Sazander Adası - Cerkona - Baştovasan - DRAÇ - Kavaye - Bekin - Ciycul - Peşkem - Poyova - Lolan - Kars - Berderşiş - ELBASAN - Banya - Çevre - Usturka - Ohri Gölü - OHRİ - Çeribaşı - Ustuk - Resne - Ustuk - Çeribaşı - OHRİ - Pogradaş - Astarova - Persepe - Derbend - Kovat - MANASTIR - Besler - Varye - İştip - Ardovuşta - Tikveş - Çeribaşı - Radoş - Valandiva - Ustrumca - Dolyan - Maçko - Petriç - Menlik - Sarbin-Vetirme - Avcıyurdu - Kiliseli - İstinamaça - Arnavud - Çervina - Yukarı Tahtalı - Aşağı Tahtalı - Arnavudlu - Papas - Bardakçılar - Yenice - Kuyucuşapı Mâdeni - Kınıklı - İlgas - Osmanbaba Tekkesi - Paşa - Hisarlı - Arabacı - Âl-i Baba Tekkesi - Kuruşlu - Fındıklı - Döngeli - Derbend - CİSR-İ MUSTAFAPAŞA - Cermen - Hamzababa Sultan.- EDİRNE - Kirte - Hayrabolu - TEKİRDAĞ - Ereğli - Urumca - Silivri - Büyükçekmece - İSTANBUL (28.XII.1670).

IX. Cilt

İSTANBUL (21.V.1671) - Üsküdar (3 gün) - Kartal - Pendik - Gebze - İçme -Dil Herseği - Yalak-âbâd (Yalova) - Derbend - Çağalı - İznik - Yenişehir - Dimboz -Kestel - BURSA - Aksu - İnegöl - Zâl Derbendi - Çukurca - Selimbaba -Hargûş (Tavşanlı) - Şeyh Ömer - KÜTAHYA - Altuntaş - Ömerbey - AFYONKARAHİSAR - Şuhud - Boyalı - Sinanpaşa - Sandıklı - Banaz - UŞAK - Karamurâdağa - Gediz - Girlik - Uçbaş - Mâden-i Şab - Kara Derbend - Sarıçay - Kalkanlı - Simav - Demirci - Kula -Giğanoğlu - Alaşehir - Sert - Gördös - Kayalık - Şâhinkayası - Yaya Kızıldağı - Berkle - Akhisar- Marmara - Funk - Karaîsâ - Yayla - Turgutlu - Nif - Ulucaklı - Karakoca - MANİSA - Horos - Bergamon - Menemen Güzelhisârı - Karafoça - Tuzla-i Melemen - Turhâniyye (Melemeniyye) - Kal’a-i Geçit - Halkapınar- İZMİR - Sancakburnu - Urla - Karaburun - Çarpan - Çeşme - Kiremitli (Sakız adasında) - Kiryo Nero (Sakız adasında) - SAKIZ - SUSAM - Gemlik - Sivrihisar - Cum’a-Âbâd - Kızılhisar - Ayasluk - Bodrum - Budrine - Kuşadası - Çömlekçi - Balat - AYDIN GÜZELHİSÂRI - Tire - Balpınarı - Karakadı - Yenice -Bayındır - Birgi - Bozdağ - Cebel-i ERbaîn - Gülşen (Keles) - Balyambolu - Tasahorya - Bey - Bayyaylağı - Cânsitân Yaylası - Köşk - Donduran - Arasya - Bozdoğan - Arpa - Sultanhisarı - Nazilli - Kuyucak - Saray (Ezine-Abâd) - Honaz - DENİZLİ - Aşıklar - Uluborlu - Gölhisar - Kızılcabörklü - Suvalmaz Pazarı - Telekli - Davaz - İskele Hanı - Yelen Hanı - Menteşe Hanı - Yumurta Hanı -Yenice Hanı - Yılancık Beli - Dümrük - MUĞLA - Ula - Kazancı - Yerkesiği - Bozöyük - Eskihisar - Milas - Beçin (Biçen) - Keser - Bodrum - Vitiz - Isbat - İSTANKÖY - Pili - Adimahi - Kefaloz - Kilseli - Gereme - Gökova - Karahisar - Marmaris - Serçecik - Sönbeki - RODOS - Özkur - Eski Rodos - Uluova - Köşkenoz - Klikes - Afondoz - Tahtalı - Kolanoz - Lindos - Hanboloz - Palamya - Özkur - Aşağıdakilerin hepsi Ege Adaları’dır: Helke (Herke, Harki), İliki (İliaki, Tilos) - İncirli (Nisiros) - Sömbeki (Sim) - Yanongi (Amorgi) - Kocapapas - İne (Nios) - Nakşe (Naksos) - Bare (Paros) - Sira - Mohine - Sığırcıklar (Koneas) - İstendil (Tinos) - Andire (Andros) - AĞRIBOZ - Çamlıcalar - Sulucalar - Keçi - İşkâdos (Sikyatos) - İşkepolos (Skopelos) - İskeri (Skiros) - Murtad (Zea) - Dermenlik (Değirmenlik, Milos) - Koyunluca - Yavuzca (Cerigo, Cergo) - Terme (Şigano) - Santoran (Santorin) - Mafiye - İstanbuliye (İstatpope, Astropalya) - Misne - Vaşka (Ege Adaları bitti) - Seçen - Mekri - Kerş - Ulusu - Tekyeşimler - Gökbel - Akıncılar - Yuvalı - Abdalmûsâbaba - Sevindikdede - Finike - Azresan - Gerenler - Elmalı - İstanoz - İncirli - ISPARTA - Sarıalibey - Karakaldırım - Yenicehan - ADALYA (ANTALYA) - Kondi - Tekehisârı - Aksu Çayı - Görüş - Ulusu - Güvercinlik Çayları - Fil Deresi - Yonmataş - Sarısu - Manavgat Çayı - Manavgat - Cerçişli - Karpuzlu Suyu - Alara - Alara Suyu - Alâiyye - Demati Suyu - Bozağlık - Selinti - Mâmûriyye (Anamur) - Günler - Pîrce - Alâeddin Sultan - İskele Yaylağı - Koç Dâvud Sultan - Tokar Yaylası - Söğütlüdere - Kudurdu Suyu - Humaryan Dağı - Yalınca Dağı - Kızılhisar - Firsike - Büklübaba Sultan - Firsike - Lâmuran - Gargar - Avari Suyu - Gözcü - Ermenek - Aykadın Suyu - Tellibel - Delendi Hanı - Ardıçlı Bel - Bıçakçı Yaylası - Göksu - Karasakız Beli - Küçük Çemen - Kâfiryat - İblis Çakılı - Yalvar Cevizliği - Kamer Pınarbaşı - Akçamahmud - İlisıra - Kâfirâbâd - Yoğunlar - Bölmedede - Dirdin - Kesenti - Karaman - Seki Yaylası - Alacahan - Takyenos - Yapılı - Gümüş Suyu - Mut - Zenbur - Kurut - Zeyn-i Şerîf - Kudurdu - Kudurdu Suyu - Göksu - Silifke - Tirsendi - Kuruçay - Takyenos - Zioğlu - Alata Suyu - Erdemoğlu - Bolar Suyu - Hacıalâeddînoğlu - Gerendir Suyu - MERSİN - Mahkızlak Suyu - Pambulis - Mezîdoğlu - Yumuk Suyu - Karaîsâoğlu - Tırmız - Tarsus - Bulgar Suyu - Tarsus Suyu - ADANA - Misis - Ceyhun Irmağı - Şâhmârân Kalesi - Ceyhun Irmağı - Aş - Gökdağ - Kınık- Çanakçı - İsneyn - Karaçay - Mercan ve Akcihan Suları - Sarvanlı - Karaçay - MAR’AŞ - Elmalı - Besni - Defterkedhudâsı - Osmandede - Gücile - AYNTAB - Nevrune - Nifak - Öyücük - Harpuşdil - Pekmez Deresi - Karamelek - Kilis - Merc-i Dâbık - Re’s-i Osmân - Sücûd - Leylûb - Tibil - Sücûd-ı Sagıyr - Uzeyr - Azez - Şeyh Hid - Kefrinay - Marr-ı Sittî - Resyân - Başköy - HALEB - Serakıb - Selimen - Şeyh Nûmân - Riyha - Bekfekîn - İdlib - Şeyh Şûmân - Ahmed Beşe - Şatır - Âsî Irmağı - Budama - Livana - Behlûliyye - LÂZIKIYYE - Kebîr, Kırbeşi, Arab, Medik, Ruûs Suları - Cebliye, Ceble, Harisun, Çiviçay, Betis Suları - Betis - Memlaha İskelesi - TARTÛS - Cezîre-i Zenân - Ruâd ve Aradus Suları - Avrat Adası - Sahrây-ı Cenîn - Hüsnâbâd-Kal’a-i Kaaliyât - TRÂBLUS-I ŞÂM - Enfiyye - Maan - Cübeyl - Cisr-i Hazret-i İbrahim - Burc-i Tarrahîn- Beyrut Suyu - KAL’A-İ MUZ (BEYRUT) - Burter - Nâ’ma - Demiz Suyu - Muksabiyye - Ciyeyye - Remle - SAYDA - Hare - Kizeyye - Deyr-i Zehrânî Suyu - Akbiye - Sarfael - Ensâr - Adlûn - Reytan Suyu - Kâsıniyye - SÛR - Mâ’reke - Terzat - Ayn-i Tebrîn - Ayn-i Radîm - Ayn-i Serî - Ayn-i Debiyye - Ayn-i Has - Ayn-i Hayât - Ayn-i Rûh - Ayn-i Hazret-i Yakuub - Aynu’n-Nisâ - Ayn-i Jerjib - Kal’a-i Tebrîn - Ayakta - Sûk-ı Anuk - Ceyş - Yezzân - Aynu’z-Zeytûn - Ayn-ı Mîrûn - SAFED - Cebel-i Ukaab - Aynu’t-Tıyn - Ayn Vâdî - Kahkah-ı Arab - Medînetü’1-Arab - Luyiya - Ayn Tüccâr - Cebel-i Tûr-ı Hirevân - Tabbaga - Navra - Zeyr Ayn - Akkâre - Jelmi - Cenîn - Türâbîoğlu - Kameriyye - Gavvâbe - Meğâre - Şitle - Kurkağ - Find-i Kavmiyye - Sebastiyye - Marâbite - Nakuure - Sevre - Betile - NÂBLUS - Harrî - Balata - Â’dûret - Havvâre - Bîtâ - Akriyye - Yâmuk - Sâvî - Akabu’1-Hân - Sencil - Beyrut - Şemâyil - Ayn-ı Tâhir - Cerrâh-ı - Resul - KUDÜS (I.1672) - Tûr - Yûnus Nebî - Hayhûn - Deyr-i Batûs - Dâvud - KUDÜS - Buk’a - Mülk-i İlyâs - BEYTÜ’L-LAHM - Deyr-i Hâle - Hızr-İlyâs - Murâdiyye - Kuufîn - Aynü’d-Devrî - Sa’îr - Ayn-i Şeyyare - Hulhûl - HALÎL - Sagıyr - Nu’aym - Veşle - Lût Gölü - Cebel-i Zeyt-i Khâr - KUDÜS (I.1672) - Selime - Naşîfoğlu - Aclûn - Zagr Gölü - Ayn-ı Tüccâr - Aynu’t-Tıyn - Ayn-i Limûn - Taberistân - Zagzaga - Hammâm-ı Demâmir - Vâdi’z-Ziib - Cisr-i Yakuuub - Kuneytıre - Turunciyye - Şâ’saa - Dâvûdiyye - ŞÂM (1-19.II.1672) - Kasr-ı - Küçükahmedpaşa - Kisre - Tarhana Hanı - Sanameyn - Zerâ’ - Busra-i Sagıyr - Ketibe - Müzeyrib - Hûriyân Suyu (24.II.1672) - Neva - Karye-i Eyyûb (2.III.1672) - Turna - Mazrâq - Ayn-i Zerka - Tebrike - Belkaa Boğazı - Aynu’t-Tayr - Sahrây-ı Belkaa - Kal’a-i Katrân - Kerek - Tâbut - Aneze - Ma’an - AKABE - Cugaymân - Peygamber Eşmesi – Kaa’u’l-Basıyt - Âsi Hurma - Mekaabir - AKABE- Kal’a-i Hayder - Kal’a-i Mu’azzama - Şahku’l- Acûz - Akıytu’r-Rimâl - Semûd - Vâdiyyü’l-Atıyk - Vâdî Safra - Vâdiyyü’l-Kurâ - Şehr-i Salih - Dûte’l-Cezel - Cezle - Kal’a-i Ûlâ - Bîr-i Zümürrüd - Bîr-i Cedîd - Hediyye Eşmesi - Fahleteyn - Kurây-ı Atıyk - Vâdî-i İstikbâl - Dâr-ı Veda (28.III.1672) - MEDÎNE - Kubâ - Bağçe-i Sokollu - Bîr-i Hazret-i Alî - Kubûr-i Şühedâ - Cüdeyde - Sacnân - Bedr - Gaar-ı Nebî - Sahrây-ı Meymûn - Sebîl-i Meymûne - Cebel-i Tayyibe - Sultân - Rabîa Eşmesi - Akabe - Şükr Akabe’si - Güzelce Bürke - Asfân - Vâdî-î Fâtıma - Umre - Vâdî-i Fahh - Vâdî-i Muallâ (7.1 V. 1672) - MEKKE - CİDDE - MEKKE (24.IV.1672) - Vâdî-i Umre - Vâdî-i Fâtıma - Bîr-i Usfân - Kudeyde - Rabîa Eşmesi (29.IV. 1672) - Muhsin Sebîli - Bedr-i Huneyn - Cüdeyde - MEDÎNE (5.V.1672) - Bûzâ’a - Bîr-i Alî - Kubûr-ı Şühedâ - Cüdeyde - Sakıyfe - YENBÛ - Cebel-i Resûy - Vâdî-i Nâr - Nalt - Hûre - Hankü’l-Kurâ - Egre - Kal’a-i Vuş - Istabl-ı Anter - Kal’a-i Ezlem - Kas - Kuveylân (Muveylah) - Uyûnu’l-Kasab - Mekaab-i Hazret-i Şuayb - Şeref-i Benî-Atıyye - Zahru’1-Hâr - AKABE - Sutûh-ı Akabe - Âbyâr-ı Alâye - Kal’a-i Nahl - TÛR-I SÎNÂ - Reîs-i Tuğrâ - Nevâtıyr - Karan - Acrûd - SÜVEYŞ (Evliya Çelebî ilk defa olarak Afrika kıt’asına ayak basıyor) - Mesâni’ - Küpler - Mastaba-i İbrâhîm Ağa - Birketü’1-Hacc.

X. Cilt
KAAHİRE (4.VI.-7.VIII.1672) - Subra - Batnu’l-Bakar - Kantaratu’1-Meliki’t-Tâhir - Mısrâhim - İfrît - Tüffâhiyye - Mebhûm - Şubreteyn - Zifte - Mît Gamr - Sirsine -Menûf - Sirsine - Tûhu Nasârâ - TANTÂ - Mahalletu’l-Merhûm - Âybâr - Nehâriyye -Beled-i Kabile - Beled-i Farasdak - Mahalle-i Sâl (Mahalle-i Kalbiyye) - Mahalle-i Ebû-Alî - Beled-i Mecnûn - Dessûkıy - Merkas - Rahmâniyye - Dâvûdiyye - Senhûr - DEMENHÛR (29.IX.1672) - Huşu Îsâ - Medînetü’l-Ukaab - DEMENHÛR - Cebel-i Kaasimbey-Bastıra-Zerkun-Zaviyyetü’l-Genzâl-Nasırıyye - Sintâvih - Bersik - Nahl - Ebû-Hızr - Kurâvi - Kaafile - Deşûş - Bürke - Kirerûyehb - Ruyhib - Lukun - Bürke - Ceryûn - Muallefî - Akirişu’1-Bestelkuni’l-Beydâ - Cinân - İSKENDERİYYE - Ebû-Kıyr - Etku - REŞÎD - İSKENDERİYYE - REŞİD - İzbitu’l- Mağdî - Haddiyye -Mahalletu’1-Emîr - Birmbâl - Diyyi - İdfine - Mahalle-i Mutûbis - Cemşîre - Fezâde -Deyrût - Sindiyûn - Âtıf - Fuve - Şeref - Şurumbey - Selîmiyye - Malik - Şumuhzât -Rahmâniyye - İbrahim Dessûkıy - Ebû-Alî - Merkaz - Diyey-i Kebîr - Şubrahıyş - Şibrrîş - Miti Cenah - Mecâlicse - Sah - Kefr-i Cedîd - Nakle - Farazdak - İşlimiyye - Tâhiriyye - Kâfru’z-Zeyyâd - Şabuc - Selîmûn - Kefr-i Nâhe - Kefr-i Cedîd - Ebû-Ahmed - Buhayre - Zaire - Tunub - Tayerne - Alkame-i Ebu’1-Câvî - Temâliyye - Cezî - Tarrâre - Zâviyye - Ebû-Nişâne - İşmûn - Cûreys - Kefr-i Çerkeş - Kutan - Ümmü Dînâr - Şiravî - Derârî - Baruthâne - Subra - Vetrâq - İnbaba - BULAK - İzbe - İzbetü’l Hacc - Burlus - Baltıym - Sinâniyye - DÜMYÂT - Tine - Fars - Fereskür - Kefr-i Süleymânağa - Şerebâz - Miti Ebû-Gaalib - Re’sü’l-Halic - Ebû Abdullah - Tahriyye - Ruşat - Dincî - Musât - Şirbîn - Bedevî - Betra - Bermbâl - Diyâsıt - Hıyâriyye - Kaş - MANSÛRE - Menzele - Talha - Şeyh Ramazan - Mûtî Hamîs - Mîtü’l-Araka - Mîti Viş - Mîti Assas - Mîti Nevresî - Mîtü’l-Menye - Semenhût - Ebû-Alî - Kaytasağa - MAHALLETÜ’L - KEBÎR (KÜBRÂ) - Semenhût - Ebu’l-Harîs - Ebû-Sıyr - Mîti Burku - Beriyye - Manzara - Mîti Bedr - Mîti Dimsiz - Mîti İsnâ - Şenbât - Şerencî - Denhûr - Gamr - Zifte - Mâ’sar - Garîb - Şehric - Misid - Sayd - İzz - Hârûn - Sıfün - Teghenî - Sindî - Berrî - Eşbûn - Müveyş - Millev - Benhî - Batay - Remlî - Ebu’t-Tuvâfetî - Attâr - Seydî - Hızr - Atf - Tuhla - Cûh - Afif - Tant - Berşems - Berşûm - Ebû-Şâ’ra - Kalyûbiyye - Subra - Şervî - Subra - KAHİRE - Besatîn - Mâ’diye - Muhnat (Muhnan) - Kahvehâne - Delihüseynpaşa - Zaviye - Kumâdeyr - Meymûne - BENÎ-SUEYF - Feşne - Ebû-Circö - Kilis (Kays) - Semennût-i Saîd - Minye - Eşmûneyn - Mellâuy - Dârşid-i Şerif - Senbû - Menfelût - ASYÛT - Şutub - Cebelü’t-Tayr (Taylimân) - Ebû-Sîh (Tîh) - Şeyh İbni Â’bid - Tima - Tahta - Cezire - Sohac - Mensiye - Circe - Hâlid - Hamadi - Mezâd - Belâbiş - Fûhe-i Â’lî - Kena - Kusayr - Enbût - Kus - Şemûneyn - Tût - Şefâres - Ümmü Alî - Hüceyze - Redesî - Şibeyke - Silsile - Etfû - Gûm Seyyâh - Kolombo - Sıynbâs - ASVÂN-I ŞELÂLE - Alevî - Bâb-ı Nûbe - Kal’a-i Ebrib - Kenûzeyn - Mihriyye - Kelâfiş - Abûhûr - Senyâl - Kûştamine - Kürt - Vâdî-Arab - Ezrak - İbrîm - VÂDÎ HALFA (Mısır bitip Sudan başlıyor) - II. ŞELÂLE - Sâyibîmân - Sâ - Rehven-i Hindî - Mağrak-ı Zâgistân - Tennâse - Sese - Nâznânite - Mâ’diye-i Hafîr-i - Sagıyre - Hafîr - Kandî - Sindî - Dânika - Vardan - Hunkuc - Hulşu - Tombosu - Hiltî - Şükrâvî - Hafîr-i Funcistân - Meşev - Tombusa - Feyle - İdrîsîn - Firdâniyye (XI.1672) - Difne - Ârkuu - Betnî - İntidâ - İretiş - Cebriyye - Hannak - Handak - Kuli - Bakar - III. ŞELÂLE - Dongola - Zegaave - Sûrtakûsi - Afârîf - Kenîse - Câmi’-i Kadîm - Âbkuur - Arkıy - Deffâre - Melik İdrîs - Gırrî - Halfahî - İlgun-i Dongola - Koteray - İdey - Hilletü’l-Melik - Nocî - Arbacî - Ateşân - Bakîs - Hilletü’r-Rikâbî - Hilletü’l-Cündîsevr - Sennâre (Sennar Gedaref) (11.XII.1672-24.I.1673) - Apsuka - Ebû-Temr - Burûşeş - Buruste - Donkude - Vâdî Şil Celân - Rümeyletü’l-Himâl - Rümeyle - Dabbetü’1-Arz - Sevrü’d-Dünyâ-Nâr-ı Cahîm – Me’vâ-Şeram - Firâniyye - Şuâdin (18.II.1673) - Cersinka - Hılâme - Cincife - Rümeyletü’l-Himâl - Sennâre (Sennar Gedare) - Bakiys - Atşân - Arpacı - Vâdî-i Kuuz - Tercâş - Dumbiye - Borega - Ribde - Nazdi - Azlûn (Kızıldeniz kıyısı) - Meymunistân - Dankılâb - Lûlû - Etle - Kum limânı - SEVÂKİN - Kif - Dehlek Adası (Sûdan bitti, Habeşistan’da Eritre başlıyor) - MUSAVVA (MASSAVA) - Harkova - Cebel-i Vevle - Hindiyye - Tuzla - Pehlûle - Zeylâ (Somali’de) - MUSAVVA - Harkova - Jeharşâ - Vakaat - Hediyye - Rûzdin - Fevrân - MUKDİSU (MOGADİŞU) (Somali, Ekvator’a 2°) - Hunhas - Hankale - Harkova - Dehlek Adası - Kif - SEVÂKİN - Kum - Vetle - Lûlû Adası - Maymunistân - Cebel-i Azlûn - Vâdî-i Abraş - Hanende Ovası - Okut - Şâha - Cezîre - Cenfita - Sehric - Vâdî-i Cânic - VÂDÎ HALFA - İbrim (tekrar Sudan’dan Mısır’a geçiş) - Sübû’ - Künûz - Tumânis - Rukbe - Karh Urbânı - Hammâm-ı Fir’avn - Bâce - Etfû - Hüzeyce - Câ’ferî - Kelh - Baselî - İsne - İsfûn - Zikat - Ermen - Kurna - Nakkaade - Dendere - Hû - Farşût - Semenhû - Berdîs - ASYÛT - Harke - Felimûn (Kalimûn) - Elvâh - Behnesâ - Lâhûn - Havvâre - FEYYÛM - Tâmye - Hân-ı Kahve - Atfîh - CİZE - KAHİRE - İSKENDERİYYE - KAHİRE (2.X.1673-11.VIII. 1676) - Sebîl-i Allâm Matariyye - Aynü’ş-Şems - Hânkaah - Müşîre - Derâim - Belbis - Rînî- Karîn - Settâre - Salihiyye - Karin - Â’li - KAAHİRE - İSKENDERİYYE - İSTANBUL.
Seyahât-Nâme’deki son tarih 1094=1683’tür ve Viyana Bozgunu’ndan bahsettiğine göre Evliya Çelebi, 1684’te 73 yaşında İstanbul’da ölmüştür. En uzun seyahati, 21.V.1671’de İstanbul’dan çıkışı ile başlayan bu Batı ve Güney Anadolu, Suriye, Filistin, Hicaz, Mısır, Sudan, Habeş seyahatidir ve eserinin son 2 cildinde anlatılmıştır. 3 Kasım 1676’da Köprülü-zâde Fâzıl Ahmed Paşa ölmüş ve eniştesi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, vezîr-i âzam olmuştur. Evliya’nın Mısır’dan İstanbul’a dönüş tarihini bilmiyoruz. Bu tarih 1677 başı olmalıdır. O takdirde son büyük seyahat, İstanbul’dan İstanbul’a 6 yıl sürmüş olur. Fakat Kahire’de bir kaç yıl kalarak hatta 1683’te de İstanbul’a dönmüş olabilir.

Evliya Çelebi ile Beraber Rumeli Gezisi

Şimdi Evliya Çelebî'nin Rumeli hakkında XVII. asrın 3. çeyreği için anlattıkları nın karakteristik taraflarını onun ağzından hulâsa ederek nakledeceğim. Hangi Rumeli şehrini önce görmüşse, ben de orayı öne alacağım. Her ciltte Rumeli kısımlarını, yaptığı seyahatlerin kronolojisini takıyb ederek anlatmıya çalışacağım.

Evliya Çelebî, Rumeli tarafına ilk seyahatini. Kırım seyahatinden sonra yapmış. Ege adalarından Mora limanlarına uğrayarak başlamıştır ki, II. cildinde anlatır. Fakat asıl ilk Rumeli seyahati, III. cildinin ikinci kısmında anlattığı İstanbul - Niğbolu - İstan bul ve İstanbul Sofya - İstanbul seyahatleridir. 2 ayrı seyahattir. İlki 1651'in son ayla rında ve daha kısa sürmüştür. İkincisi daha uzundur ve 1652 yılı ile 1653'ün ilk 8 ayını içine alır, 20 ay kadar sürmüştür. Edirne'yi ilk defa bu ikinci seyahatine çıkarken görmüştür. İlk Rumeli seyahatine Evliya Çelebi, dayısının oğlu Melek Ahmed Paşa'nın maiyetinde katılmıştır. Vezir Damad Melek Paşa, sadatetten azledilmiş, Özü beylerbeyiliğine getirilmiştir. Şimdi Evliya'nın anlattığı sıra ile, güzergahı üzerindeki başlıca Rumeli şehir ve kasabalarının isimlerini sıralayalım (toplam 170 yeradı).

Alfabetik Sıra İle

Evliya Çelebi’nin Anlatımıyla Balkanlar’daki Pazar yeradlı yerleşimler:

Hacıoğlu Pazarı (Bulgaristan)
Tatarpazarcığı (Bulgaristan)
Hacıoğlu Kasabası (Bulgaristan)
Yenipazar (Bulgaristan)
Büyük Pazar (Arnavutluk)
Yenipazar (Bosna)

Hacıoğlu Pazarı Kasabası: Yıldırımzade Musa Çelebi emirlerinden Hacıoğlu
adında bir yiğit tarafından kurulduğu için, Hacıoğlu kasabası derler.
Dobruca vilayeti toprağında ve Silistre eyaletinde paşa hassıdır. Yedi
hazine kesesi ile paşa ağalarından bir ağa, elli adamiyle idare eder.
Şeriat tarafından üçyüz paye ile şerif kazadır. Toplam yedi nahiyesi,
yetmişsekiz aded köyü vardır. Yılda kadısına ve voyvodasına altışar kese
gelir olur. Sipah kethüda yeri, yeniçeri serdarı ve muhtesibi vardır.
Kalesi olmadığından dizdarı, müftü ve nakib gibi görevlileri yoksa da ayan
ve eşrafı çoktur. Açık bir bayır'da iki bin haneli bir şehir olup
evlerinin çoğu kiremitlidir, bir kısmı da şenderelidir. Yer yer bağ ve
bahçeleri vardır. Şiddetli kışından dolayı meyveleri yoktur. Mahalleleri:
Musluefendi, Şeyhefendi, Gazibaba, Hacı Mehmed, Hacı Hızır, Eski ve
Çavuşpazarı mahallelerinden ibarettir. Camilerinden: Çarşı Camii, Çavuş
Camii, Eski Cami ve Şeyhefendi Camii meşhurlarıdır. Bunlardan başkaları
mesciddir. Medresesi falan yoktur. Amma onbir aded çocuk mektebi, üç
aded hamamı, üç hanı, ikiyüz kadar da dükkanı vardır. Köprülüzade Ahmed
Paşa kethüdası Ebu'l-hayır İbrahim Ağa, çarşı içinde iki başı kapılı, ka
gir, kiremit örtülü, cadde üzerinde yüz adet dükkan ile süslü bir
bedestanı yaptırıp şehre şöhret verdirmiştir. Allah şöhretli afetten
koruya. Bitişiğinde bir bedestan hamamı yaptırmış ki, gönül açıcıdır.

Bu şehir, susuzluk ile meşhur idi. Bütün halkı acısu kuyularina muhtaç
idiler. Hatta Derviş Mehmed Paşa Özü valisi iken bu şehirde muhafaza ile
beklediği vakit, şehirden askerine kırk bin kuruşluk su içirdiği sicilde
kayıtlıdır. Bu para bütün reaya ve beraya kesesinden çıkmıştır. Hatta
Melek Ahmed Paşa efendimiz orada iken, üç ayda askerine üçbin kuruşluk su
içirmiştir. Böyle susuz bir şehirdir ki, reayası paşalara fıçı fıçı su
taşırlar. Bu hal bir yerde yoktur. Yine Köprulüzade kethüdası İbrahim Ağa
bu şehre yetmiş bin kuruş harcayıp, ruznameci İbrahim Efendi, Çırağı
Babaoğlu Bekir Ağa'nın önderliği ile, iki konaklık yerden dağları,
sahraları delip yeraltında bir değirmen çevirip, hayat verici suyu bir
senede Hacıoğlu şehrine getirmiştir. Dokuz yerde çeşmeler yaptırarak
halkı susuzluktan kurtarmıştır. Ayrıca bütün hayvanları, bağ ve
bahçeleri de hayat bulmuş, bostan ve bahçeleri cennet bahçelerine
dönmüştür. Bu kere de şehir halkı, «Şehrimizi sel basıp çamur oldu» diye,
hayır sahiplerini şikayet ettiler. O kerem sahibi dahi merdlik
edip parasından üç bin kuruş borç vererek, çeşme yollarına ve diğer
yollara halkın geçmesi için kaldırımlar yaptırıp şehri temizledi.
Yaptırılan çeşmeler için yazılan tarihler şunlardır:

Diğer çeşme:
«Fekale evliya tarih-i kudsi,
Ceriü'l-ayn tüsemma selsebil.»

Diğer çeşme:
«Sular cari olunca çeşmelerden teşneler hayli,
Didiler nuş idüb tarih-i pakin çeşme-i Kevser.»

Diğer çeşme:
«Seyr idüb bu aynı tarihin didim,
Oldu cari çeşme-i ma-i hayat.»
Diğer çeşme:
«Nuş eyleyenler abın tahsın idüb didiler,
Tarih-i ism-i ayn aynan-ı tecriyan.»

Akdı yer yer ab-ı Zemzem ayn-ı İbrahimden.»
Diğer çeşme, hayırsahibi hayırbabasının güftesi:
«Kendi bizzat bedihi didiler tarihin,

Diğeri, Nazifzade Ömer Beyin:
«Didiler ehl-i beled Rahmi bize tarih içün,
Geldi İbrahim cari itdi cuy-ı zemzemi.» Sene 1084.

Son tarih, Nasuh Paşazadenindir. Amma Rahmi Çelebi'ye ihsan etmiştir.
Rahmi Çelebi de hayırsahiplerinden yüz sikke aldı. Ben de geliş tarihimiz
için yüz aded flori (altın) ihsan aldım. Hala o can verici pınarları ile
şehir halkı beslenip hayırdua ederler. Özellikle vilayet reayası, bütün
gelen gidenler, genç ve ihtiyarlar duacıdırlar. Allah rahmet eyleye.
Bu Hacıoğlu'nun havası gayet hoştur. Halkının çoğu çuha ferace ve kontuş
giyer. Yeniçerisi ve sipahı çoktur. Amma alimi yoktur.
Orta halli olanları pogasya kaplı kuzu kürkü ve başlarına kalpak
giyip, Tatar ile sefere uşarlar. Zira Dobruca halkı derler, namlı ve cesur
yiğitleri vardır. Ticaret ve savaş ile uğraşıp kazanç sağlarlar. Bu
şehrin yiyecek ve içeceklerinden beyaz ekmeği ve bal suyu meşhurdur.
Sanatından, sırmalı deri üzerine işlenmiş oklukları bir yerde yoktur. Yüz
kuruşa sedef işletip, İstanbul'un ileri gelen kimselerine hediye
gönderirler. Şehrin ortasında geniş bir meydan vardır. Haftada bir kere
köylerden ve kasabalardan binlerce insan toplanıp mallarını satarlar. Bu
şehir reayasına Dobruca çıtağı derler. Turfa lisan, garip görünüşlü
insanlardır.
Buradan kalkarak, doğu tarafına giderek Kodoman köyüne geldik. Üçyüz
hanesi ve misafirhanesi olan bir Müslüman köyüdür. Hatta hanedan sahibi
Kodoman Ağa, Paşaya büyük bir ziyafet çekip üç aded salihli yorga at
hediye verdi. Buradan yine doğuya gidip, Batova sahrasına geldik.
Karadeniz kenarında, iç açıcı, lalelik bir yerdir. Burada kırk gün kaldık.
Atlarımız tirfil, yonca ve ayrık otları ile beslenip öyle semiz oldular
ki anlatılamaz. Civarındaki kasabalardan pazarcılar gelip büyük bir ordu
pazarı oldu. Deniz kenarında olan Varna benderi ile Yalçın, Kovarna,
Minkalye kasabalarını Akkazak şerrinden koruduk. Yine bu sahradaki
Akyazılı ziyareti türbesine yakın idik.

Tatarpazarcığı

Bu şehirden kalkıp köprüyü geçerek batı yönünde bazen Meriç kenarına,
bazen mamur köyler içinde giderek Tatar Pazarcığı kasabasına geldik.
TatarPazarcığı kasabası: Filibe sahrasının son batısında, Despot yaylası
eteğine yakın bir verimli sahrada mamur bir kasabadır. Eskiden küçük bir
köy idi. Fakat Süleyman Han zamanında amansız Alman diyarlarına çok sefer
olmakla bu yere imaristan, yapılması uygun görülüp, meşhur ve Makbul
İbrahim Paşa sadrazam iken bu halde dahi mamur edilerek kasaba olmuştur.
Hala Rumeli eyaleti toprağında ve Filibe Nazırı idaresinde üçyüz payesiyle, şerif kazadır.
Kadısına senelik adalet üzere yedi kese hasıl olur. Nazıra dahi kırk kese
gelir. Zira bütün pirinççeltikliği nazırın idaresindedir. Sadece eski
Murad Han arkının mahsulü vakıf olup, mütevellisinin bu sahrada Meriç
nehrinin arkları vardır. Herbiri sanki Halep veya Kandiye kalelerinin
hendeğine benzer. Bütün halk, her sene adı geçen arkları temizleyip pirinç
eker. Köylerinde yaşayan halk zengin ve mesuddurlar. Sipahi kethüda yeri,
yeniçeri serdarı, muhtesip ve subaşısı vardır. Müfti ve nakibi yoktur.
Kasaba, hepsi onaltı mahalleden ibaret olup, sekizyüz yetmiş adet
alçaklı yüksekli, kiremitli, bağlı, bahçeli evleri vardır. Geniş cadde
üzerinde kurulmuş temiz bir kasaba olup gayet emniyetli yerdir. Yirmi
mihrab ve mabedi var. Sekizinde cuma namazı kılınır. Güzel camilerdir.
Çarşı meydanında Hacı Caferağa Camii: Kıble 'kapısı üzerindeki tarihi:

Gürcü Mehmed Paşa hazinedarından Nazırağa Camii: Yeni yapılmış güzel bir
camidir. Bütün imaretleri kurşunla örtülüdür. Şehrin meydanında ve pazar
yerinde, kalabalık bir yerdedir. Yedi adet çocuk mektebi, ikiyüz tane
dükkanı, üç adet iç açıcı hamamı, yedi adet dervişler tekkesi, bir yemek
imareti, yedi adet tüccar hanı vardır .

Sultan Süleyman Hanın veziri Makbul İbrahim Paşanın kervansarayı: Şehir
içinde büyük bir kaledir ki, içinde ikibin adet deve alır develiği, üç bin
adet at alır ahırı vardır. Aileleriyle gelen ayan ve büyükler için,
yetmiş-seksen adet birkaç katlı harem evleri var. Gelip geçen vezirler ve
vekillerin oturmaları için ayrıca altlı üstlü, içli dışlı salonları vardır.
Zengin ve fakir tanrı misafirleri için, büyük hanın iki tarafındaki yan
sofalar üzerinde tam ikiyüz ocaklı sofaları vardır. Duvarında alet ve
silah asacak demir çengelleri ve at bağlayacak demir halkaları var. Yazlık
meydanına «Görçenlik» derler büyük bir meydandır ki, üzeri göğe baş
uzatmış ahşap kubbedir:

Bu meydanın çevresinde, ocaksız yaz meydanı sofaları vardır. Dış avlusu
dahi beyaz taş ile döşenmiş büyük bir meydandır ki, beş bin at alır.
İstanbul'un Atmeydanına benzer. Bu avlunun tam ortasında yuvarlak, ona on
bir büyük havuz vardır. Bütün gelip geçenlerin hayvanları buradan
sulanırlar. Avlunun bu tarafında büyük bir ziyaret imarethanesi var. Her
sabah ve akşam, misafirlerin Müslüman ve kafir olmasına bakılmaksızın,
akşamdan sonra hizmetçiler keykavus mutfağından her ocak başına birer
bakır sini içinde birer tas buğday çorbası ve adam başına bir parça
ekmek, birer mum; her at başına birer torba yem verirler.

İla maşallah, hayırsahibi böylece vakfeylemiş. Allah rahmet eyleye.
Akşamdan sonra kervansarayın mehterhanesi çalınıp demir kapıları
kapatırlar. Sabahleyin yine mehterhane çalınıp, yolcular haberdar
edildikten sonra kapıları açarlar. "Bu kervansaray, her gece çeşit çeşit
canlarla dolu benzersiz bir hanedir. Hanın dış avlusunun kuzey tarafı
köşesinde, tahtadan yapılmış bir saat kulesi vardır. Beş vakti ve gece
yarısını ilan eder. Allah bilir, hayırsahibi İbrahim Paşa makbul iken
maktul olunca, bu han eksik kalmıştır. Çünkü demir kapısının üstünde şu
tarih var:
Dualar eyleye ruhuna Atşan bani didi tarih,
Aişe Sultan kılıp lillah ma-i cari.

Gerçi muğlak ve edasız vezirdir, fakat böyle yazılmıştır. Velhasıl Rum,
Acem ve Arap, ta İsveç, Leh ve Çeh diyarlarında kırk yıldır dünya
seyyahıyım, böyle kaleye benzer büyük han görmedim. Allah kıyamete kadar
mamur eyleye ...

Bu şehrin su ve havası çok sıcak olduğundan, havası ağırdır.
Çoğunlukla orta halli kadın ve erkekleri beyaz aba giyerler. Amma veli
kimseleri vardır. Medhedilen Şayak abası ve Yörük ihramı meşhurdur.
Halkının çoğu Yörük taifesidir ki, temmuzda Despot yaylasına çıkarlar.
Bunlar Rumeli eyaletinde yaşayan bir çeşit kavimdir. Ayrı lehçe ve
istilahları vardır. İnşallah, yeri gelince yazılır.

Ziyaretleri: Gazi Hüdavendigar bu şehirde bir Tatar kabilesi yerleştirdi
ği için, şehre Tatar Pazarcığı demişlerdir. Tatar Hüsam ile Sofyalı Bali
Efendi'nin yetiştirmesi Şeyh Muhammed Hulvani Tatar Pazarcıklı'dırlar.
Yine burada, Müslüman mezarlığı içinde, babaları Şeyh Ömer civarında
gömülüdürler.

Buradan kalkarak bazen Meriç nehri kenarınca, bazen köyler içinde gidilip
Despot yaylası yolunu sol tarafımızda bırakarak amansız İhtiman
kasabasına geldik.

Hacı Oğlu Kasabası Menzili:
Tolca kalesinden buraya kadar Dobruca, vilayeti sayılır. Burası Hacı Oğlu
Pazarıdır. Eskiden bu Hacı Oğlu şehri ve Bravadi kalesi Dobruca kralının
taht merkezi imiş. Sultan Bayezid oğlu Sultan İsa Çelebi, Edirne'de
padişah iken bu Hacı Oğlu şehrini Dobruca kralının elinden almış,
kalelerini yerle bir etmiştir. Şehrin özelliklerini evvelce yazmıştık. O
zaman bu kasabada asla su olmadığından Özü muhafızı olan bütün vezirler
Hacı Oğlu'nda ordu pazarları ile konakladıklarında şehir halkı arabalarla
vezirlere su getirirlerdi. Hatta Derviş - Mehmet Paşa bu şehirde muhafız
iken kırkbin kuruş su parası verdiği masraf defterinde kayıtlıdır. Sonra
Köprülüzade vezir Fazıl Ahmet Paşa'nın kethüdası hayır babası İbrahim
Ağa ellibin kuruş harcayıp kasabaya sekiz aded çeşme yaptırmış ve şehri
suya kavuşturmuştur. Binlerce insanı ve çiftçileri su masrafından
kurtarmış, yüzbinlerce canlıyı sulamıştır. Cenab-ı Hak'da ona cennetinde
Kevser suyunu ihsan etsin. Çeşmelerin kemerleri üzerinde şu tarihler
yazılıdır:

«Kendi bizzat bedihi dediler tarihin
Ben hemen vasıtayım Şah-ı naimindir su.»

Bu tarih kendisi tarafından söylenmiştir. Diğer bir çeşmenin tarihi de şudur:

«Ey Tecelli hatıf kudsi didi tarihini
Akdı birbir ab-ı zemzem ayn-ı İbrahimden.»

Elhasıl sekiz aded çeşmenin tarihleri yazılmıştır. Bu hayır çeşmelerden
başka bir bedestan çarşısı, bir hamam da yaptırıp Hacı Oğlu şehrini
şenlendirmiş. Dobruca vilayeti toprakları burada son bulur. Oradan kalkıp
yine güneye doğru dört saat gidip (Deliorman vilayeti) içinde (Gökçe
dölek) köyüne, oradan beş saatte (Moravdatlı köyü) menziline geldik. İki
saat daha gittik.

Yenipazar Kasabası Menzili:
Yirmi yıldır bu diyarlarda gezdim. Bu kasabanın sağından ve solundan
kırk, elli kere geçmek nasib olup içine girmek kısrnet olmamıştı. Şimdi
kısmet oldu. Bir güzel ve gelişmiş kasaba imiş .. Silistre eyaletinde
paşa, hassı voyvodalığı olup, yüzelli akçelik, kazadır. Sipahi kethüda
yeri, yeniçeri serdarı ve muhtesibi vardır. Ama şeyhülislamı ve
nakibüleşrafı yoktur. Şehir geniş, yeşil bir vadi içinde kurulmuştur.
Eğri dere şehrin içinden akar. Saz ve kiremit örtülü, bağ ve bahçeli
yüzelli ev, yirmi dükkan, üç aded demir kapılı, kargir. kale gibi
bedestanı, iki hamamı, bir mescidi, kurşun örtülü Ahmet Paşa
Camii vardır. Camiin kapısı Üzerinde Celi yazı ile şu tarih yazılıdır:
«Cami-i Ahmet Paşa sebeb-i bina-ı Cami-i Şerıf Mustafa sene 981».
Bir camide köprü aşırı Memi Ağa camiidir. Şehrin su ve havası güzel olduğundan
güzelleri, bağ ve bahçeleri çoktur.
Oradan kalkıp yine güneye gidip iki saatte (Madara köyü) 'ne geldik Bir
yalçın kayadan yirmi aded değirmen yürütür su kaynar. Buranın da bağ ve
bahçeleri çoktur. Burada Deliorman vilayeti tamam olur. Oradan dört
saatte (Köprü köyü) 'ne geldik. Kamçı nehri kenarında yüzaltmış aded saz
örtülü Bulgar köyüdür. Zeamettir. Kamçı nehri Şuka dağlarından, Kızanlık,
Turuva ve Kotran bellerinden gelip Varna yakınında Galata denilen yerde
Karadeniz'e dökülür. Bu nehri bir ağaç köprüden geçip, bir saat sonra
(Eşmen Ovan Köyü)'ne geldik. Tamamen Bulgar köyüdür .. Oradan Çalık Kavak
dağını yüzbin güçlükle inip, küçük Kamçı nehrini geçtik. Beş saat yokuş
aşağı kıble tarafına gidip (Dobral köyü) menziline vardık. Kasaba gibi
büyük bir Bulgar zeamet köyüdür. Oradan beş saatte (Bey köyü) 'ne, dört
saatte (Paşa köyü) 'ne geldik, Mehmet - Giray Han efendimizin oğlu Ahmet -
Giray Sultan bu köyden Ak-Mehmet Paşa'yı karşılamaya çıktı. Alay ile
evine kondurdu. Büyük ziyafetler verdi. Benden babasının Dağıstan
padişahında kaldığımız zamanki bütün hallerden sorular sorup bilgiler
aldı ve hediyeler verdi.

Beşik Kasabasının Sıcak Suları:
Bu kasabanın karşısında yine Sidrekapısı toprağında, Beşik gölü
sahilinde, yeşil bir sahada bir ılıca vardır. Biraz kibrit kokuludur.
Gümüş yüzükleri altın gibi sarartır. Altınları ise öyle parlak eder ki
sanki zağferan sarısı olur. Son derece sıcak olduğundan suyuna herkes
girmeye dayanamaz. Biraz soğuk su katıp ılıştırılır. Çok faydalı bir sudur.
Cüzzam ve frengi hastalığına iyi gelir. Ama Bursa kaplıcaları gibi
mükemmel, kubbeli binaları yoktur. Bu kaplıcayı da gördükten sonra Beşik
gölü yakınındaki Yenipazar kasabasına geldik.

Yeni Pazar Kasabası:
Beşik gölü sahili yakınında, düz bir alanda, dağlar ve korular eteğinde
gelişmiş, şirin bir kasabadır. Daha önce küçük bir belde imiş. İkinci
Selim Han zamanında Sokullu Koc Vezir Mehmet Paşa çok para harcayıp
burada nurlu, büyük bir camii, mescidi, medrese ve sıbyan mektebi,
tekke, hamam, aşevi, sanatkar ve tüccar hanı yaptırıp burayı geliştirmiş,
büyük şehir haline getirmiştir.
Halkı her türlü vergiden muaf tutulmuş olduğundan burası her gün biraz
daha geliştirilmektedir. Bu da Sidrekapısı'na bağlıdır. Selanik'ten
İstanbul'a gidenlerin uğrak yerleridir. Naibi, hakimi, mütevellisi,
yeniçeri serdarı, kethüda yeri, ayan ve eşrafı vardır. Daha önce bu
kasabayı görmüş idim. Şimdi vardığımızda Cuma namazını Sokullu-Mehmet
Camiinde kıldık. Hakikaten nur üstüne nurlu bir camidir. Bütün
hayratları kurşun örtülü binalardır. Cuma namazından sonra beş, on bin
adam toplanıp, pazar kurdular. Bu pazar yerinde etraf köylerden ve
nahiyelerden çok kimse toplanır. Onun için kaçan kölemizi bulmak için
tellallar bağırtıp bütün pazarcılara haber verdik. Bulana elli kuruş
vermeye söz verdik. Mütevelli Ramazan Ağa'da misafir olduk. Şirin bir
kasabadır, Gölü yine Beşik gölüdür, vakıf tarafından ayrı emiri vardır.
Buradan kalkıp kıbleye doğru gittik.

BÜYÜK PAZAR ŞEHRİ YANİ METİN KOVAYE KASABASI

İlbasan sınırında bu dahi Dıraç Eminliğine bağlıdır, ayrı bir
voyvodalıktır. Dıraç kalesi deniz kenarında verimsiz bir yerde olduğundan
Dıraç kadısı burada oturur, Emini ise Dıraçta oturur. Yüzelli akçe ile
kazadır. Yetmişüç parça bağlı köyü vardır. İmar edilmiş şehri düz, geniş
ve verimli bir alanda bir haliç körfezinin sonunda, bağ ve bahçeli,
ferahlı, iç açıcı, şirin ve güzel bir kasabadır. Dörtyüz aded altlı ve
üstlü cennet bahçeli, kagir yapılar, havuz ve şadırvanlı, baştanbaşa
kiremit örtülü evlerden oluşmuştur. Kule, balkon ve parmaklıklar ile
bezenmiş mükemmel sarayları vardır. Ayanı, eşrafı ve önemli kişileri
çoktur. Arızzade ve Paşazade önde gelen kimselerdendir. Mahalleleri dört
adeddir ve dörd aded camii vardır. Ayrıca dört aded de mahalle mescidi
bulunmaktaır. Ama kagir minareleri yoktur. Hepsi alçak minareciklerdir.
Medreseleri iki tanedir ama kaba softaları ilim heveslisi değildirler. Üç
aded sıbyan mektebi, iki aded derviş tekkesi olup, ikiyüz aded mamur,
şenlikli, bezenmiş çarşı, pazar ve dükkanları bulunmaktadır. Ana yol
çeşitli dut meyvesi ağaçları ile süslenmiş, gölgelik bir sultan caddesidir. Her
çeşit sanat ehli olup, bütün kıymetli ve kıymetsiz mal ve eşyalar
bulunur. Zira Baştova kalesi halkı bu şehrin çarşı ve pazarına
muhtacdırlar. Onun için pazarı gelişmiştir. İki aded tüccar hanı vardır.
Bunlar da kagir bina olup sanki bezestan gibi her çeşit kumaş bulunur. Ama
çarşı hamamı yoktur. Fakat saray hamamları kırktan fazladır. Hariszade
Ağa bir çarşı hamamı yapmağa söz vermiş olup çarşı içinde yerini dahi
hazırlatmıştır. Allah tamamına erdirsin. Bu şehrin ayan ve büyüklerin
hamamlarına akraba ve yakınları girip çarşı-hamamına ihtiyaçları
olmadığından çarşı hamamı yapmağa kimse yanaşmamıştır. Zengin tüccarları
ve cömert hanedan sahibi kimseler vardır. Şehrin havası ve suyu gayet
latif olup, halkı son derece dost sever kimselerdir. Buradan yine doğu
tarafına düz yollardan ve İlbasan nehri kenarından yol aldık.

Yeni Pazar Kasabası

Yeni Varoş: Bosna sancağı toprağında, yüzelli akçe payesiyle şerif
kazadır. Serdarı, şehir subaşısı, yeniçeri serdarı, muhtesibi ve baçdarı
vardır. Müftisi ve nakibi yoktur. Varoşu dağ dibinde kurulmuş şirin bir
şehirdir. Ama o kadar büyük şehir değildir. Lakin gayet ma'mur ve
güzeldir. Kıble tarafı büyük sahrada olduğundan, şehrin güzelliği bir kat
daha artmıştır. İkibinden fazla evi olup, hepsi bağ ve bahçelerle, iç
açıcı bostanlarla, Cennet gibi süslenmiştir. Adamları garip dostu olup,
hepsi dindardırlar. Yiyecek ve içeceği pek beğenilip bu da halkının güzel
ahlak sahibi olduklarına büyük bir nişanedir. Buradan doğuya gidip dokuz
saatte Yeni Pazar kasabasına geldik.

Yeni Pazar şehri: Fatih zamanından beri gelişip imar olduğundan halen
Yeni Pazar adiyle bir şehir olmuştur. Yüz akçe payesiyle şerif kazadır.
Subaşısı idaresindedir. Sipah kethüdası, yeniçeri serdarı, muhtesibi,
bacdarı, şeyhülislam ve nakibi ile cerrah ağası vardır. Yeni Pazar şehri
üç vilayet hududunun birleştiği yerdedir. Yedi aded akar suyu olduğundan
gayet verimlidir. Kırk, elli kadar mahallesi vardır. Kara mahallesi, Hacı
İbrahim efendi mahallesi, Zülfikar-zade Mahmut Ağa mahallesi, Veylah
mahallesi, Tereke pazarı mahallesi, İsa Bey mahallesi hatırımda
kalanlarıdır.

Camileri: Yirmiüç aded camisi vardır. İstanbul yolu üzerinde Veylah
mahallesinde Altın Camii adıyla söylenen bir eski camidir. Tereke
pazarında kiliseden çevrilmiş Gazi İsa Bey camii eski fetihtir. Kurşunlu
bir binadır. Taşköprü camii, Elhire Muhterem camileri meşhurlarıdır.
Bunlardan başka onbir aded de mescidi vardır. Medreseleri beş adeddir.
Fakat ikisi gayet güzel san'at eserleridir. Darülhadisi ile onbir aded
ebced okunan mektebi var. Bu onbir ebced okunan mektepten başka yine her
cami sahibinin birer mektebi vardır.

Tekkeleri: İki tekke Taşköprü camiinde vardır. Üç aded de eski
misafirhane. Dervişler de diğer yerlerdedir.
Çeşmeleri: Dokuz aded cennet şarabı akıtan hayat pınarı çeşmeleri olup,
hepsi Raşık nehrinden gelen sulardır. Çarşı ve pazar içinde, hayır
sahipleri tarafından Kerbela şehitleri ruhları için yapılmış kırk aded
çeşme daha vardır.

Hanları: Hanları da çoktur. Frenk hanı, Saray hanı, Çorbacı hanı, şehir
bedestanıdır. Bütün Hind, Arap, Acem malları burada bolca bulunur. Murtaza
Ağa hanı kahvehanelidir. Şeyh İbrahim Efendi hanı, bildiğimiz büyük hanlar
bunlardır.
Evleri: Üçbin aded tahta, katlı, irem bağlı, kiremit örtülü güzel evleri
vardır.
Büyük sarayları: Hacı İbrahim Efendi sarayı: Bosna ve Hersek yollarını
temizleyip, köprüler ve hanlar yapan hayır sahibi Hacı İbrahim Efendi
hanedanı malıdır. Zülfikar - zade Mehmet Ağa sarayı: Bu iki hanedan
sarayları en meşhurlarıdır.
Çarşısı: Binyüzon aded dükkanları vardır. Kilit, tüfek, kölünk, tabanca
ve diğer silahları yapan dükkanları çoktur.
Havası ve suyu: Su ve havası, gayet hoş olup, yazı yaz, kışı kıştır. O
sebebten halkı gayet canlı ve hareketli olurlar. Çoğu ihtiyarları bile
zinde ve kırmızı yanaklı olurlar. Gençleri de kanlı canlı familyalardır.
Hamamları: İki aded hamamı vardır. Eski hamamın su ve havası ile binası
hoş ve güzeldir. Yeni hamam da hoş binadır.
Ziyafet evleri: İki aded imareti vardır. İsa Gazi Bey imareti, yemeği
zengin ve fakire bolcadır.
Kiliseleri: Hepsi yedi aded Sırp, Bulgar ve Latin kiliseleri olup frenk,
Yahudi ve Macar kiliseleri yoktur.
Meyveleri: Kırksekiz çeşit elması vardır. Otuzbeş çeşit armudu olur.
Ekmeği gayet beyaz ve has olur. Eğlence yerleri çoktur. (10.100) dönüm
bağları vardır.
Şehrin yarım saat uzağında bir ılıca var. Hafız Ahmet Paşa yapısıdır.

ŞEHİR İÇİNDE AKAN YEDİ ADED NEHİRİN BEYANI
Şehir içinde, ağaç köprü altından akan Raşka nehri, güneyde ta Arnavutluk
içinde Buhur kalesi civarında Mesir sahrasındaki bir gölden doğar. Sonra
Ayda nehrine karışır. Ondan Raşka adıyla Paşaniçse nehrine karışır. Raşka
nehrinden dört büyük ark ile şehrin bağlarına ve değirmenlerine dağılır.

Yenipazar şehrinin diğer kısımları: Bu şehir üç kaza ile komşu olup, hafta
pazarı günleri üç kadı'nın bir yere gelmesi usuldendir ki üç hisse
şehirdir. Bosna sancağı kadısı, Yerkovişte kadısı, Brovnik kadısı -bu
kadı da Bosna kadılarındandır.- Bu üç kadı gelirler. Bir de şehir kadısı
şehirde bulunduğundan dördü bir yerde toplanır. Dört kadının bir yerde
toplanması sadece bu şehre mahsustur. Şehri güzelce gezdikten sonra
(Karlar) kalesini sağ tarafımızda bırakarak sekiz saatte (Boniska ılıcası
kalesi) ne vardık.

Burasını (1028) tarihinde Kurşuncu-zade Mustafa Paşa, Sultan İkinci
Osman'ın emriyle, bu boğaz ağzındaki kaleyi dört köşe şeklinde, baştan
yapmıştır. Bir alçak kaya üzerinde güzel bir kaledir. Ama engeli azdır.
Bosna eyaleti toprağında yapılmış olup, hisar içinde dizdarı,
mehterhanesi, elli aded neferi, yeteri kadar cephanesi, topları, erzak
anbarları ve küçük bir camii olup başka bir imareti yoktur. Ama aşağı
varoşunda üçyüz kadar, bahçelice fukara evleri olup, kiremit ile
örtülüdür. Bir camii vardır. Mustafa Paşa'nındır. Bir de hamam var ama
çarşısı yoktur. Lakin bağları çoktur. Beş, altı havuzlu, küçük bir
ılıcası vardır. Birçok hastalığa faydalıdır. Nice yerlerden gelip, beş on
gün burada kalır, hem yıkanır, hem de suyundan içerlerse Allah'ın izniyle
şifa bulup dönerler. Buradan da kalkıp, Metroviçe yüksek kalesine geldik.

Metroviçe kalesi: Sırp krallarından Slişti adlı kral yaptırmıştır. Gazi
Hüdavendigar, yani Sultan Birinci Murat bu kaleyi bizzat fethetmiştir.
Sonra Kosova cenginde yediyüzbin (?) kafiri kılıçtan geçirmişti. Şehitleri
nehir kenarında bir yerde yıkarken, kafir leşleri arasından Kofalaki adlı
kötü bir kafir kalkıp Sultan Murat Hazretlerini şehid eder. Bir anlatışa
göre ise; savaştan sonra adı geçen düşman elçilik ile Padişahın elini
öpmeğe gelince, hançerini çekip Murat Han Gazi'yi şehid eder ve hemen
atına binip kaçar. Bu kadar İslam askeri o kadar silah üşürürler asla
yıkamazlar. Bir fortota kadın der: «Bre gaziler, atını vurun, yoksa
vücudu bile demir olmuş, ona işlemez» deyince bir kolu kuvvetli bir ok
vurunca attan tekerlenip düşer. Gaziler gidip kellesini getirip
tepelerler. Onun için bu Metroviçe kalesine uğursuz kale derler. Bu kale,
Kosova sahrasının batı tarafında, engelsiz, yumurta şeklinde, yontma
taştan yapılmıştır. Metris ve lağımın etki etmediği sağlam ve metin bir
kaledir. Bir kapısı var. Diğer yapılarında iyi bir bina yoktur. Metroviçe
kalesine bir ok menzili uzaklıkta Mustafa Baba tekkesinde Bektaşi
dervişleri vardır. Gelip geçenler konar. Bu tekkeye yakın Ayruçan kasabası
vardır.

Son hudud kasabası Ayruçan: Bosna eyaleti bu yerde son bulur. Bütün
Rumeli ayanlarının yakınında olanları burada Paşa efendimizi büyük bir
alay ile uğurlamaya çıkıp, kurbanlar kesilip fakirlere dağıtıldı. Paşa
efendimiz Garcan camiinde iki rekat namaz kılıp fukaraya sadakalar verdi.
Bu kasaba, Kosova sahrasında üçyüz aded kiremitli evlerden ibarettir.
Camii, han ve hamamı ve birkaç dükkan vardır. Bosna eyaletinin bir ucu
burada, bir ucu da dere dağlarında, bir tarafı Podgoriçse ve Kelemse, bir
semti Dubrovnik'te, bir ucu Bron kalesinde, bir ucu Popuşka ve Peyromorya,
bir tarafı Çernik sancağında Mabir ile komşudur. Bir tarafı Bura ile
komşudur. Bir semti Budin eyaletinde ve bir ucu Uzvornik'te Sirem
sancağına komşudur. Doğu tarafı Rumeli Alacahisariyle komşu büyük bir
eyalettir.